‘Het gaat de geschiedenisboeken in, als het werkt’, zegt Hans Nauwynck, hoogleraar virologie bij de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Gent. Want resistentie tegen het PRRS-virus (porciene reproductief en respiratoir syndroom) betekent een grote vooruitgang voor de varkenshouderij. Het virus waart sinds eind jaren tachtigrond en is een van de belangrijkste, zo niet dé belangrijkste varkensziekte. PRRS-virus kost de sector in Nederland zo’n €100 miljoen per jaar. 

‘Het virus dook op toen ik net aan de slag ging in de varkenshouderij’, vertelt Paul van der Meijden, varkenshouder en directeur van de Nederlandse tak van PIC, het internationale varkensfokbedrijf dat het resistente varken ontwikkelt. ‘Het was een zwarte periode met veel sterfte. We noemden de ziekte destijds Abortus Blauw want zieke varkens kregen blauwe oren en biggen werden verworpen.’ 

‘Dit virus is echt een mutatiemonster: er is een continue drive naar hogere virulentie’

Hans Nauwynck, Universiteit Gent

Inmiddels zijn er vaccins tegen PRRSV, maar die werken niet optimaal. En in Italië en Spanje doken afgelopen jaren weer nieuwe virulente stammen op. Nauwynck: ‘Dit virus is echt een mutatiemonster: elke geïnfecteerde cel levert minstens één mutant op. Er is een continue drive naar hogere virulentie.’ 

DNA weggeknipt 

Het PRRS-virus belandt in de macrofagen; witte bloedcellen die zijn betrokken bij de aangeboren afweer tegen virussen. Daar zit het afgeschermd in blaasjes (endosomen) om te worden afgebroken. Maar het virus weet zich uit de endosomen te wurmen. De vrijgekomen virale genen worden vervolgens door de gastheercel afgelezen. En zo vermenigvuldigt het virus zich rap. Dat zorgt voor zieke en besmettelijke varkens. 

Nauwynck bestudeerde de interactie tussen virus en gastheercel en ontdekte dat het eiwit CD163, nog preciezer het SRCR5 domein van CD163, een cruciale rol speelt in de ‘ontsnapping’ van het virus uit de endosomen. Nauwynck: ‘Dat hebben we reeds in 2010 gepubliceerd.’ 

Ruim tien jaar later lukte het PIC om in samenwerking met de Universiteit van Missouri en het Chinese BCA, Beijing Capital Agribusiness, en dankzij het precieze CRISPR/Cas9-DNA-schaartje varkens te creëren die een stuk van het SRCR5-domein missen. Genoeg om de ontsnappingsroute te blokkeren. 

Het gaat dus om genetisch veranderde varkens, maar niet om de introductie van ‘vreemd’ DNA. Het varken is een knock-out: het is een stukje DNA kwijtgeraakt. Daarmee valt het dier qua wetgeving in de categorie NGT, new genomic techniques, en geldt niet als een GMO, genetically modified organism. Over de omgang met NGT wordt binnen de EU nog druk gediscussieerd, maar markttoelating lijkt voorlopig nog ver weg. Het VK opende een jaar geleden wel de mogelijkheid om gene edited voedsel te verkopen. 

‘PRRSV verlaagt de weerstand waardoor antibiotica nodig zijn’

Paul van der Meijden, PIC Nederland

Erfelijk 

Van der Meijden zou graag zijn stallen vullen met PRRSV-resistente varkens. ‘Als varkenshouder wil je gezonde dieren. Allereerst voor het werkplezier, maar ook omdat PRRSV de weerstand verlaagt waardoor antibiotica nodig zijn.’ 

PIC fokte de varkens tot in de derde generatie. De resistentie blijft behouden en er zijn geen significante verschillen gevonden in gezondheid of gedrag van de varkens, noch in de voedingswaarde van hun vlees. Eind april verklaarde de Amerikaanse toezichthouder FDA de PIC-technologie ‘safe and effective’. Eerder gaven Colombia, Brazilië en Dominicaanse Republiek al groen licht. Dat betekent overigens niet dat het varkensvlees daar in de winkels ligt. PIC mikt op ‘een verantwoorde wereldwijde introductie, op zijn vroegst in 2026’. 

Varkens met het verkorte CD163 lijken dus net zo fief. Toch heeft het eiwit een belangrijke biologische functie. Het is nodig voor het opruimen van hemoglobine dat vrijkomt uit verouderde rode bloedcellen. Blijft het daarvoor voldoende intact? Nauwynck: ‘Doorgaans verdwijnt alles wat geen functie heeft in de natuur, dus waarschijnlijk is ook het ontbrekende stukje op een of andere manier nuttig. Maar hiernaar loopt weinig onderzoek. Persoonlijk zijn wij ook niet betrokken bij de ontwikkeling van deze varkens. De praktijk zal het uitwijzen. Als wetenschapper zou ik dat eerst grondig uitzoeken, maar een bedrijf wil door. Het gaat om forse investeringen.’ 

Concurrentie 

PIC is overigens niet de enige die aan PRRSV-resistente varkens werkt via gene editing. Ook precision breeder Acceligen heeft inmiddels resistente varkens gecreëerd. Zij knipten weer een ander stukje uit CD163. Acceligen werkt ook aan robuustere koeien en kweekvis. Eerder kreeg het bedrijf al toestemming van de FDA voor een koe die dankzij gene editing een beharing heeft die beter bestand zou zijn tegen hitte. Vooral Brazilië toont interesse, maar zover bekend is er nog geen vlees van deze koeien op de markt. 

Fruit ‘knock-outs’ worden, buiten de EU, al wel verkocht. Het gaat onder andere om een appel die geschild nauwelijks bruin kleurt en een paarse tomaat rijk aan anthocyanen, een antioxidant. Japan had vier jaar geleden de primeur van het allereerste gene edited CRISPR/Cas9-voedselproduct: een tomaat verrijkt met GABA (ɣ-aminoboterzuur) door een knip in een enzym. De extra GABA, dat ook als voedingssupplement wordt verkocht, zou ‘gunstige effecten hebben op stress en slaap’.