Door een knip met het precieze CRISPR/Cas9-DNA-schaartje is het internationale varkensfokbedrijf PIC erin geslaagd varkens resistent te maken tegen het PRRS-virus dat ‘abortus blauw’ veroorzaakt. Ook precision breeder Acceligen maakt PRRS-resistente varkens en werkt aan weerbare koeien en kweekvis. Eerder kreeg dit bedrijf al FDA-toestemming voor een hittebestendigere koe. In een aantal Zuid-Amerikaanse en Aziatische landen mogen de aangepaste dieren al worden gefokt, maar voor zover bekend ligt er nog nergens een gene edited biefstukje of karbonaadje in de winkel. 

Hans Nauwynck, hoogleraar virologie bij de faculteit Diergeneeskunde in Gent, volgt de ontwikkeling met grote interesse. Hij toonde ruim tien jaar geleden als eerste aan dat een knip in het eiwit CD163 virusinfectie voorkomt, maar is niet betrokken bij de ontwikkeling van de resistente varkens. Wanneer die resistentie standhoudt, gaat deze vinding volgens hem de geschiedenisboeken in, want het PRRS-virus zorgt voor veel zieke dieren en veel antibioticagebruik. De kans dat de resistente varkens straks in Europa rondscharrelen acht hij echter erg klein. ‘De EU is steeds meer de witte vlek op de kaart als het gaat om toepassingen van gentechnologie in voedsel.’ 

Geen soortoverschrijding 

Toch ligt er nu een EU-initiatiefwet om gene editing te zien als new genomic technique (NGT) en daarmee anders te reguleren dan genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s). Er wordt gedacht aan een categorie NGT1 voor gene edited gewassen die ook via klassieke veredeling te maken zijn en daarom als ‘gewone’ gewassen mogen worden beschouwd. En aan een categorie NGT2-gewassen met aanpassingen waarvoor eerst een (beperkte) risicobeoordeling nodig is. 

‘Het is heel ingewikkeld om alle landen op één lijn te krijgen’

Franck Meijboom, Universiteit Utrecht 

Het Verenigd Koninkrijk loopt op de EU vooruit. Daar is vorige maand een wet voor precision breeding goedgekeurd. De wet staat teelt van gene edited gewassen toe wanneer er geen soort-overschrijdende veranderingen zijn. Het gaat bijvoorbeeld om tomaten verrijkt met vitamine-D en appels die niet bruin kleuren na het schillen. Ze zijn gemaakt door genen te verdubbelen of activeren. Dieren vallen echter niet onder deze nieuwe wet. En ook de EU-onderhandelingen gaan alleen over gene edited planten. Ethicus Franck Meijboom, hoogleraar sustainable animal stewardship aan de Universiteit Utrecht, betwijfelt of de EU het VK gaat volgen. ‘We hebben in Europa al eerder een hele discussie gehad over het toestaan van cisgenese; genetische aanpassingen binnen eenzelfde soort. Maar dat voorstel heeft het niet gehaald.’ 

Wetenschappers en het bedrijfsleven zijn vaak veel enthousiaster over genetische technologie dan burgers, benadrukt Meijboom. Wetenschappers zien gene editing als iets nieuws, maar de gemiddelde burger vindt het ‘meer van hetzelfde’. Het leidt dus niet tot een politieke omslag. Een onderzoekrapport uit 2023 van het Rathenau Instituut bevestigt dat beeld. Representatieve groepen Nederlanders discussieerden over gene editing in gewassen. Ze waren ‘terughoudend en aarzelend’, betwijfelden of gene editing echt een oplossing brengt en vinden ‘natuurlijkheid’ een belangrijke waarde. Gene editing wordt vaak gezien als een snelle technofix ‘die het maatschappelijke probleem niet echt oplost’.  

Dierenwelzijn 

Dat de gene edited varkens niet ziek worden, lijkt een belangrijke bijdrage aan dierenwelzijn. Gaan daarvoor de handen niet op elkaar? Michelle Habets, senior onderzoeker bij het Rathenau Instituut: ‘Diergezondheid is zeker belangrijk, maar mensen vinden het dierenwelzijn in de intensieve veehouderij laag. Dat lost gene editing niet op. Er is veel wantrouwen in grote bedrijven. Gaat het hen niet meer om winst dan dierenwelzijn?’  

‘De genenpoel is fors verminderd door nadruk op productie’

Hans Nauwynck, UGent 

Meijboom werkte mee aan Europees onderzoek naar de wenselijkheid van gene editing bij dieren in vier landen: Duitsland, Frankrijk, Nederland en Slovenië. In Nederland plaatsten burgers de ontwikkeling in de context van mestproblematiek en de intensieve veehouderij, de Franse deelnemers zetten voedselkwaliteit centraal, terwijl in Slovenië veel aandacht was voor de eigen fokrassen. ‘De noordelijke landen waren wat positiever dan de zuidelijke, maar ik voorzie geen meerderheid. Het is heel ingewikkeld om alle landen op één lijn te krijgen met de vele culturele verschillen.’ 

Nauwynck startte onlangs onderzoek naar de mogelijkheid om varkens weerbaarder te maken tegen virussen via gewone foktechnieken. ‘Vraag is of we daar niet te laat mee zijn. De genenpoel is fors verminderd de afgelopen decennia door nadruk op productie.’ Dat maakt de sector kwetsbaar en kan buitenlandse veehouders die vee via gene editing beschermen een groot economisch voordeel geven, aldus Nauwynck. ‘Gene editing kan zo een noodzaak worden.’ Meijboom wijst op de vele varkensrassen buiten de intensieve veehouderij. ‘In Spanje heb je het Keltische varken. Die scharrelen jaarrond buiten en kunnen tegen een stootje.’ Qua productiviteit zijn ze echter een stap terug. Is dat economisch haalbaar? ‘Wel wanneer de sector gezondheid en welzijn voorop kan zetten en vandaaruit verder bouwt’, denkt Meijboom. ‘En dat is afhankelijk van keuzes die wij Europeanen maken - aan de politiek feitelijk.’ 

‘Zo loop je toch het risico dat burgers zich overvallen voelen’

Michelle Habets, Rathenau Instituut 

De huidige Europese onderhandelingen over gene editing lijken nog niet veel publieke discussie los te maken. Habets vindt dat zorgelijk. ‘Zo loop je toch het risico dat burgers zich overvallen voelen als er “opeens” gene edited gewassen in de supermarkt liggen. Dat kan het wantrouwen in de overheid voeden.’