Europese handgel-evaluatie leidt tot luide protesten

Geen opmerkingen

ECHA is bezig met een risicobeoordeling van ethanolhandgels. Mogelijk krijgen die het label ‘kankerverwekkend’ en ‘een risico voor de voortplanting’. Infectieziektedeskundigen vrezen dat het einde van desinfectie met alcohol aanstaande is, terwijl er geen goede alternatieven zijn.

Ethanol is een gewaardeerd bestanddeel van bier en wijn, maar het is ook een veelgebruikt biocide. Handgels en sprays met meer dan 70% ethanol zijn effectief tegen bacteriën, schimmels en virussen. Je vindt zulke handgels dus in ziekenhuizen en de WHO noemt ze onmisbaar om overdracht van infecties te beperken. Niet voor niets hingen tijdens de coronapandemie pompjes met gel in horeca en supermarkten.

Toch staat toepassing van ethanol in handgel stevig ter discussie. ECHA’s Biocidal Products Committee is al geruime tijd bezig met een evaluatie van de eventuele risico’s van het gebruik van ethanol als desinfectans. Er wordt vooral gekeken naar kankerverwekkende eigenschappen en schade aan de voortplanting via huidcontact en inademing. Mocht ethanol worden geclassificeerd als carcinogeen en reprotoxisch, dan heeft dat direct gevolgen voor het gebruik in handgels.

Die donkere wolk aan de horizon heeft al geleid tot luide protesten van infectieziektedeskundigen, medische genootschappen en het bedrijfsleven. Inmiddels is een petitie onder de vlag #HandsUpForEthanol ondertekend door 700 Europese organisaties. Ze vrezen dat een her-classificatie gaat leiden tot een ‘de facto verbod op biociden op basis van ethanol.’

De opstellers van de petitie schrijven dat ECHA de risicobeoordeling van ethanol baseert op kennis over consumptie van alcoholische dranken. ‘Deze gegevens geven geen nauwkeurig beeld van het gebruik van biociden, waarbij blootstelling via absorptie door de huid of inademing verwaarloosbaar is.’

Dat het drinken van alcohol de kans op verschillende vormen van kanker verhoogt, is geen punt van discussie. Het International Agency for Research on Cancer (IARC) heeft ethanol lang geleden het label ‘Groep 1 carcinogeen’ gegeven. De laatste jaren is ook duidelijk geworden dat er eigenlijk geen veilige ondergrens is: ook lichte drinkers lopen al risico. Hetzelfde geldt voor schade aan de foetus: alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap zorgt voor ontwikkelstoornissen bij het kind, ook bij relatief kleine hoeveelheden.

Rest de vraag of je het drinken van alcohol kunt vergelijken met het insmeren van je handen met ethanolgel. Veel van de opgesmeerde alcohol verdampt binnen een halve minuut, een deel wordt opgenomen door de huid. Kan dat kwaad? Nee, zeggen voorstanders van alcoholgel, want uit epidemiologische studies onder mensen die vaak hun handen desinfecteren is geen verhoogd kankerrisico gebleken. Dat geldt ook voor schade aan de foetus: mensen die alcoholgel gebruiken krijgen lagere bloedwaarden dan mensen die net fruitsap en alcoholvrij bier drinken, dranken die een minieme hoeveelheid ethanol bevatten.

Als er al aanwijzingen zijn voor risico’s van handgel-gebruik, dan komen die uit modelmatige studies van toxicologische risico’s. Zo concludeerde het RIVM dat gebruik van handgel niet leidt tot grote gezondheidsrisico’s, maar het rapport signaleert wel een licht verhoogde kans op borstkanker. Vrouwen die gedurende een jaar elke dag 10 keer handgel gebruiken, zien de kans om tijdens hun leven borstkanker te ontwikkelen met 0,001% toenemen van 143.000 op 1.000.000 naar 143.006 op 1.000.000. Volgens sommige critici is zelfs dat lage risico een flinke overschatting door onrealistische aannames.

De herbeoordeling van ethanol in handgel is complex en startte al in 2007; in maart 2024 diende dossierhouder Griekenland een conceptrapport in. Daarin staat onder meer een voorstel om ethanol het label categorie 2 reprotoxisch te geven. In oktober van dit jaar stelde een interne werkgroep van ECHA ongeveer hetzelfde: ethanol verhoogt de kans op kanker en geboortedefecten.

Als ECHA’s Biocidal Products Committee deze adviezen overneemt, dan krijgt ethanolhandgel extra waarschuwings-labels – op dit moment is de gel alleen ontvlambaar. Belangrijker is de vraag of en hoe lang handgels nog worden verkocht. Europees beleid is duidelijk: als ethanol kankerverwekkend is, betekent dat automatisch dat het een ‘kandidaat voor vervanging’ wordt. Er moet dus naar alternatieven worden gekeken.

Een voorbeeld van een alternatief is isopropanol, een stof die al wel is goedgekeurd. Toch werkt isopropanol volgens infectieziektedeskundigen minder snel en effectief tegen virussen zonder omhulsel, zoals norovirussen en adenovirussen. Bovendien is er van veel alternatieven minder bekend over de biocide-prestaties, zoals optimale concentratie en werkingsduur.

ECHA houdt in een explainer nog een slag om de arm. Zelfs als ethanol als een gevaarlijke stof wordt gelabeld, dan is gebruik in handgel niet van de baan. ‘Ethanol kan nog steeds worden goedgekeurd en producten die ethanol bevatten kunnen nog steeds op de markt worden gebracht, op voorwaarde dat een veilig gebruik wordt vastgesteld en alternatieven worden overwogen.’ Dat zou betekenen dat als er geen goede alternatieven zijn, en blootstelling geen risico’s met zich meebrengt, desinfectie met ethanolhandgel nog steeds mogelijk is.

Volgens de ondertekenaars van #HandsUpForEthanol moeten we geen wonderen verwachten van dat soort uitzonderingen. Het is namelijk aan individuele lidstaten om ethanolhandgel toe te staan, na een uitgebreide risico- en alternatievenbeoordeling. Zulke uitzonderingen gelden bovendien maar voor een paar jaar. ECHA’s Biocidal Products Committee vergadert van 25 tot 27 november, waarna het een standpunt inneemt. Dat advies gaat naar de Europese Commissie, die het laatste woord heeft.

Bronnen: