Sinds ons interview in 2023 met universitair hoofddocent Albert Wong en programmadirecteur Leonie Krab-Hüsken is de systems thinking-aanpak van de opleiding Chemical Science & Engineering (CSE) van de Universiteit Twente verder ontwikkeld en omvat nu drie pijlers: ontwikkeling van essentiële vaardigheden, verbetering van het curriculum met duurzaamheid als uitgangspunt en een ondersteunende leeromgeving. Het resulterende CLEAR-initiatief (Chemistry Learning for Environmental Action and Responsibility) heeft de Nederlandse Onderwijs Premie 2025 gewonnen.

Krab-Hüsken: ’De pijlers vormen een belangrijk onderdeel van het voorstel dat de prijs heeft gewonnen. De ontwikkeling van essentiële vaardigheden richt zich op zaken als schrijven, teamwork, probleemoplossing en andere algemene competenties die niet chemiegerelateerd zijn.’ De pijler ‘duurzaamheidsgerichte verbetering’ bekijkt de chemische kant vanuit klassieke en innovatieve invalshoeken, maar ook vanuit levenscyclusanalyses en andere aspecten. De derde pijler is het creëren van een ondersteunende leeromgeving. ‘We willen een veilige plek creëren waar studenten fouten kunnen maken en kunnen ontdekken. De kern van systeemdenken wordt ondersteund door deze pijlers.’

Het grotere plaatje

‘We zijn begonnen met het onderwijzen van essentiële vaardigheden en hebben in de loop der jaren geleidelijk systeemdenken en meer aandacht voor duurzame chemie geïntroduceerd’, zegt Wong. En dat zonder enige financiering, puur gedreven door hun passie voor lesgeven. ’We hebben deze pijlers in onze eigen expertisegebieden vastgesteld en toen we samenkwamen tot één geheel gesmeed. Met het winnen van deze prijs hebben we “het grotere plaatje” dat we voor ogen hadden bereikt.’ Linlin Pei, onderwijsadviseur bij de UTwente, voegt hieraan toe: ’Door onze verschillende initiatieven en inspanningen te bundelen, werd het voorstel sterker. We hebben het systematischer aangepakt.’

Met de prijs is €1,2 miljoen gemoeid en hoewel er nog niets vaststaat, heeft het team al wel enkele ideeën over hoe ze het geld willen besteden. Zo willen ze het initiatief verbeteren, meer onderzoek doen en methoden verkennen én natuurlijk het programma uitbreiden buiten de eigen opleiding naar andere faculteiten, universiteiten en zelfs middelbare scholen. De hoop is om een brug te slaan tussen het middelbaar en hoger onderwijs door de volgende generatie scheikundestudenten voor te bereiden op systeemdenken en problemen in de praktijk.

‘Zonder een dergelijk kader voor systeemdenken is het moeilijk om de complexiteit van bijvoorbeeld de bouw van een waterstofcentrale te begrijpen’, zegt universitair docent Arturo Susarrey Arce. ‘Je moet niet alleen rekening houden met de chemie, maar ook met factoren als de locatie van de fabriek, de ondergrond, welke mensen of dorpen erbij betrokken zijn en wat de economische impact zou zijn. Met dit initiatief willen we studenten leren om deze problemen op een realistische manier aan te pakken.’

Rollenspel

Pei geeft een voorbeeld. ‘In onze cursus moeten studenten nadenken over een technische oplossing voor bepaalde materialen. Wat ze van tevoren niet weten, is dat ze aan het einde van de module in groepen worden verdeeld en verschillende rollen krijgen toegewezen om het project vanuit verschillende perspectieven te bespreken.’ Deze rollen zijn bijvoorbeeld een bedrijfsvertegenwoordiger, een burgemeester, milieuactivisten, een lid van de gemeenschap of een chemicus. ‘Wanneer je deze rollen speelt, begin je de voor- en nadelen van bepaalde oplossingen in te zien en besef je dat het essentieel is om samen te werken om tot een akkoord te komen dat voor iedereen werkt. Dit laat zien hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Je kunt geweldige ideeën hebben, maar je moet met anderen samenwerken om ze te realiseren.’

‘Het is bijna een soort rollenspel’, merkt Krab-Hüsken op. ‘Als ze de rol van aandeelhouder krijgen, maken ze zich groot en gedragen ze zich serieuzer, wat heel anders is dan de rol van buurtbewoner.’ En het kan ook hoog oplopen of emotioneel worden, zegt Pei. ‘Bovendien hebben we nogal wat internationale studenten, die interessante inzichten vanuit verschillende delen van de wereld inbrengen.’ Terwijl Nederlandse studenten ervan uitgaan dat sommige dingen in alle omgevingen ‘gewoon werken’, blijkt uit discussies met studenten uit andere landen dat het veel ingewikkelder ligt. ‘Dat was precies wat we hoopten. Duurzaamheid is een complexe, mondiale uitdaging en we hebben elkaar nodig om die aan te pakken.’

Het mooie van deze aanpak is dat je het ook kunt toepassen op andere disciplines, zoals geneeskunde, rechten of economie. ’De wereld zit vol complexe systemen’, zegt Krab-Hüsken. Het helpt ook dat het een evidence-based aanpak is; het team heeft een aantal onderzoeksartikelen gepubliceerd. Pei vervolgt: ’Dat is ook wat ons motiveert. Er is iets tastbaars om je aan vast te houden, en dat trekt steeds meer collega’s uit Twente en andere universiteiten aan om zich bij ons aan te sluiten.’

Solide chemiebasis

Volgens Wong is het belangrijk om op te merken dat het CLEAR-initiatief specifiek is ontwikkeld om chemici op te leiden. ‘Ik vond het echt belangrijk dat chemici in systemen zouden leren denken; zij zijn zo essentieel bij het aanpakken van grote mondiale uitdagingen. We hadden veel breder kunnen beginnen, maar dan zou het doel te vaag zijn geworden. Chemie is onze solide basis, en vanuit deze discipline kunnen we verder bouwen.’

Het team was verrast door de steun vanuit zoveel verschillende hoeken. ‘We hadden niet verwacht dat het bij zoveel mensen weerklank zou vinden’, zegt Wong. ‘Deze prijs is een enorme opsteker, niet alleen voor ons of de Universiteit Twente – gezien de bezuinigingen – maar voor heel Nederland.’

Het team dat de prijs in ontvangst nam, bestaat uit veel meer dan de tien mensen die het podium opkwamen. ‘Je kon je maar met maximaal tien mensen aanmelden als team, maar er zijn veel meer mensen bij betrokken’, zegt Wong. ‘We zijn ook erg dankbaar voor de hulp en input van onze studenten’, voegt Pei toe. Het CLEAR-team hoopt dat deze prijs en erkenning zullen helpen om in de toekomst meer studenten aan te trekken voor de CSE-opleidingen (BSc en MSc) aan de Universiteit Twente. Alle details van het voorstel zijn online beschikbaar en het team moedigt anderen aan om het te gebruiken en hun ervaringen met hen te delen.