Om degradatie van kunstobjecten in kaart te brengen en te begrijpen moeten onderzoekers soms inzoomen tot op de vierkante micrometer. Een nieuwe infraroodtechniek geeft zelfs nóg meer detail.

Al bijna vijf eeuwen bevinden de gekleurde heiligenbeeldjes zich in Mechelen tussen allerhande relieken en andere objecten in een rijk versierde, paradijselijke tuin, die met beschilderde panelen kan worden afgesloten. In de zestiende eeuw maakten de Gasthuiszusters-Augustinessen deze retabelkasten, de zogenaamde Besloten Hofjes. Een unieke religieuze kunstvorm waarvoor de zusters uiteenlopende materialen als metaal, glas, been, koraal en amber gebruikten. Veel van die onderdelen hebben in de loop der eeuwen te lijden gehad onder materieel verval, maar juist de messing elementen, in de vorm van lovertjes en draden, leken de tand des tijds over het algemeen verrassend goed te hebben doorstaan. Het was daarom des te opvallender dat op sommige lovertjes en draden wel degelijk duidelijke corrosie was te zien.

Als onderdeel van een groter onderzoeksproject naar de vervaardiging en conservering van de Besloten Hofjes boog chemicus Andrea Marchetti, onderzoeker bij het A-Sense Lab van de Universiteit van Antwerpen, zich met zijn collega’s over het probleem. ‘De Hofjes hadden zich in de kloostercellen van de zusters altijd in hetzelfde binnenklimaat bevonden, maar toch was er een verschil in de staat van conservering’, zegt Marchetti. ‘Toen zijn we naar de micro-omgeving gaan kijken. We hadden een vermoeden dat de mogelijke oorzaak lag in het contact tussen de metalen delen en glas dat visueel gedegradeerd was. Dat glas zou dan de corrosie van het metaal hebben veroorzaakt.’ Om bewijs te vinden voor hun hypothese maakte het team, onder leiding van hoogleraar Karolien De Wael, gebruik van Optical Photothermal Infrared (O-PTIR), een analysetechniek die voorheen nog nauwelijks op cultureel erfgoed was toegepast. De resultaten publiceerden ze onlangs in het tijdschrift Science Advances.