Eindelijk wordt een beetje duidelijk wat er gebeurt wanneer je huidcellen herprogrammeert tot stamcellen. En dus ook hoe je dat het handigste kunt aanpakken, meldt een internationaal consortium dat zichzelf Project Grandiose noemt.

“In zijn algemeenheid kun je stellen dat met dit onderzoek de herprogrammering is gekraakt”, stelt de Utrechtse hoogleraar Albert Heck, die als wetenschappelijk directeur van het Netherlands Proteomics Centre een van de gangmakers van het project is.

Die herprogrammering is tot nu toe vooral een kwestie van uitproberen. In 2006 ontdekte de Japanner Shinya Yamanaka dat je het voor elkaar kunt krijgen door toediening van een viertal groeifactoren. In 2012 kreeg hij daar een Nobelprijs voor. Maar kort daarop werd al duidelijk dat er verschillende groeifactorcocktails bestaan waarmee het lukt. Er is zelfs beweerd dat het kan door cellen aan te zuren of anderszins te stressen, en het staat nog steeds niet 100% onomstotelijk vast dat dat onzin is.

Project Grandiose, een samenwerking van een dertigtal hoogleraren van acht instituten, laat zich samenvatten als een moedige poging om tijdens het herprogrammeerproces zo veel mogelijk gegevens te verzamelen. Onder meer over de door de cel geproduceerde RNA-fragmenten en eiwitten, en de methylering die genen aan of uit zet. Er is gemeten aan honderden miljoenen cellen die volgens Yamanaka’s originele recept waren aangezet tot herprogrammering. het leverde zó veel gegevens op dat uitwisseling via email niet meer ging, en koeriers heen en weer moesten worden gestuurd met harde schijven.

Om te beginnen heeft het nu twee publicaties in Nature en drie in Nature Communications opgeleverd. Belangrijkste nieuws is de ontdekking van een nieuwe klasse cellen, die ontstaan als je onnatuurlijk lang doorgaat met de toediening van groeifactoren. Deze ‘F class cells’ (met de F van fuzzy, want zo zien ze er in een petrischaaltje uit) gedragen zich duidelijk anders dan traditionele embryonale stamcellen, maar beide celtypes zijn relatief eenvoudig in elkaar om te zetten. Het vermoeden rijst dat er nog wel meer soorten hergeprogrammeerde cellen zullen zijn, die wel eens allemaal hun eigen praktische voordelen zouden kunnen hebben.

Het onderzoek doet trouwens ook vermoeden dat het hele herprogrammeerproces minder onvoorspelbaar verloopt dan velen tot nu toe dachten. Nu lukt het altijd maar met een klein percentage van de cellen, maar wellicht kan het veel efficiënter als je het wat beter in de hand krijgt.

bron: Nature, UU