Tumorcellen blijven ons te slim af. Toch is er hoop voor de toekomst. Er zijn namelijk tumorvaccins in de maak om patiënten met kanker te behandelen. Maar werken die wel?

De eigen afweer inzetten om kanker te overwinnen. Het klinkt heel mooi, maar kankercellen zijn de afweer telkens weer te slim af. Onderzoekers experimenteren daarom met nieuwe vormen van immuuntherapie, zoals tumorvaccins. Joachim Aerts, hoogleraar oncologie en longarts aan het Erasmus MC Kanker Instituut, bevestigt dat die vaccins werken.

Waar normale vaccins beschermen tegen infecties bij gezonde personen, moeten tumorvaccins juist kankerpatiënten behandelen. Daarbij plaatst de arts stukjes eiwitten of delen van kankercellen terug in de patiënt, die de witte bloedcellen moeten aanwakkeren. ‘Je kunt kankercellen isoleren, in het lab nakijken op mutaties, en de afwijkende stukken eiwit terug inspuiten als vaccin, samen met immuniteit-stimulerende hulpstoffen. De kunst is om de juiste eiwitten te vinden waarop de afweer het felst reageert.’ Helaas blijkt de afweerreactie op de ingespoten eiwitten vaak onvoldoende.

Celtherapie

Aerts diende het afgelopen jaar bij 29 patiënten met asbestkanker een vaccin met cellen toe dat de afweer helpt de kanker te bestrijden. ‘De T-cellen moeten de kanker te lijf kunnen gaan. Andere, meer migrerende witte bloedcellen, de dendritische cellen, moeten dan wel eerst met de juiste tumoreiwitten beladen zijn en deze T-cellen activeren. Dat doen we nu door de dendritische cellen te isoleren uit de patiënt en ze te trainen. Daarna kunnen die cellen terug in het lichaam van de kankerpatiënt de T-cellen activeren.’ Deze techniek is volgens de longarts noodzakelijk bij tumoren die het afweersysteem ernstig onderdrukken, zoals long- en asbestkanker. ‘Het grote voordeel is dat er amper sprake is van bijwerkingen, in tegenstelling tot de nu nog veel toegepaste chemokuren.’

Kees Melief, hoogleraar immunohematologie in Leiden, gelooft eerder in het in vivo activeren van de dendritische cellen, zodat je ze niet hoeft te isoleren. Hij vaccineert kankerpatiënten met lange eiwitketens, die in combinatie met hulpstoffen in het lichaam de tumoren prima kunnen bestrijden. ‘De vorm van het antigeen maakt waarschijnlijk wel uit voor de effectiviteit van de immuunrespons. Wij spuiten lange eiwitketens in. De dendritische cellen in het lichaam pakken die vervolgens goed op. Patiënten met een beginstadium van kanker zijn zo succesvol behandeld.’

We trainen de dendritische cellen

Ook chemotherapie

Melief gelooft ook in de combinatie van tumorvaccins met chemotherapie, zeker als de kanker in een vergevorderd stadium is. ‘Ik verwacht dat we in de toekomst tumorvaccins steeds meer gaan toepassen. Als er onvoldoende tumor-specifieke T-cellen in de patiënt aanwezig zijn, is een vaccin doorgaans uitermate geschikt. Het kan het aantal T-cellen verhogen, die nodig zijn voor de afweer. De chemotherapie kan dan weer cellen opruimen die de afweer onderdrukken.’ Met zijn eigen bedrijf ISA Pharmaceuticals ontwikkelde Melief zo al succesvol een combinatie­therapie voor patiënten met baarmoederhalskanker.

Tumorvaccins gaan waarschijnlijk dus wel het verschil maken, alleen of in combinatietherapieën. Aerts durft zelfs te voorspellen dat we kanker mogelijk zelfs kunnen voorkomen. ‘Ik zie het wel gebeuren dat we straks risicopatiënten met een cocktail van tumoreiwitten vaccineren, zodat de

eigen afweer direct reageert op een mogelijk beginstadium van kanker.’ Zo ver is de ontwikkeling van tumorvaccins op dit moment echter nog niet.

Meer weten over immuuntherapie? Lees het interview met Ton Schumacher.