Ligt jouw ideale weekmenu verscholen in je DNA? Met personalized nutrition proberen onderzoekers je voe­dingspatroon af te stemmen op zowel je genen als je gedrag, en dat kan veel gezondheidsvoordelen opleveren.

De adviezen voor voedingsgroepen als groente, fruit en vezels zijn opgesteld voor de gemiddelde Nederlander, maar uit onderzoek blijkt steeds duidelijker dat
veel voedingsadviezen voor de een goed werken, maar bij de ander weinig effect hebben. Daarom richten steeds meer onderzoekers zich op de zogenoemde perso­na­li­zed nutrition. Zo ook Nard Clabbers, senior business developer bij het consortium Personalized Nutrition & Health. ‘Als je een advies krijgt op basis van jouw lichaam en levensstijl, is het veel effectiever en mak­kelijker vol te houden.’

Het consortium Personalized Nutrition & Health is een initiatief van onderzoeksinstituut TNO en Wageningen University & Research (WUR). Inmiddels hebben ook andere bedrijven, zoals Philips, Jumbo en BASF, zich erbij aangesloten. ‘Met dit consortium willen we het onderzoek naar personalized nutrition bundelen en verder brengen’, vertelt Clabbers. ‘Uiteindelijk is het doel om de maatschappij verder te helpen met adviezen die echt gedragsverandering teweegbrengen.’

Genetische basis

Een persoonlijk advies betekent doorgaans dat diëtisten kijken naar je levensstijl, lichaamsbouw en huidige eetpatroon. De onderzoekers in het consortium gaan een stap verder en kijken ook naar je genetische basis. Zo scannen ze je DNA op SNPs, variaties in het DNA van één nucleotide lang, die je metabolisme kunnen beïnvloeden. Clabbers: ‘Sommige mensen breken cafeïne minder snel af, dus als we dat terugzien in je DNA kunnen we adviseren om minder of geen koffie te drinken.’

Het is praktisch nog niet haalbaar om iedereen te adviseren

Het onderzoek in dit domein brengt steeds meer kennis naar boven. Sommige eigenschappen zijn in hele bevolkingsgroepen ontstaan – bekend zijn de Aziaten die melk­suiker niet verteren omdat ze een enzym missen – maar er zijn ook genen bekend die per persoon verschillen. Die bepalen bijvoorbeeld hoe je verzadigde vetten afbreekt, hoeveel foliumzuur je nodig hebt en hoe goed je koolhydraten verteert.

Naast de genen zijn ook de omstandigheden van belang, ziet Clabbers. ‘De manier waarop je genen tot uiting komen in je lichaam, je fenotype, bepalen voor een groot deel ons advies.’ Zo kan het voorkomen dat je lichaam zich aanpast en je nooit last hebt van een bepaalde genetische aanleg. Clabbers: ‘Je geeft ook niet hetzelfde advies aan twee tweelingbroers als de één
80 kg weegt en de ander 150 kg, terwijl hun genen in principe gelijk zijn.’

Ziektes bestrijden

De onderzoekers van het consortium maken het advies zo persoonlijk mogelijk. Want hoe persoonlijker het advies, hoe meer mensen zullen luisteren en daadwerkelijk hun gedrag veranderen, is het idee. ‘We hebben gezien dat deze aanpak voor een bepaalde doelgroep erg goed werkt’, zegt Esmee Doets, onderzoeker en projectleider consumentengedrag en gezondheid aan WUR.
Doets onderzocht een groep mensen met een verhoogd risico op het metabool syndroom: een combinatie van gezondheidsklachten die nauw verband met elkaar houden, waaronder hoge bloeddruk, verhoogd bloedsuiker, verhoogd cholesterol en overgewicht. Om dit aan te pakken, bepaalden Doets en haar collega’s eerst verschillende gezondheidskenmerken van de proefpersonen. ‘We bekeken factoren als cholesterolgehalte, buikomtrek en het triglyceridengehalte in het bloed. Ook vulden de mensen een vragenlijst in over hun voedingspatroon. Op basis van die gegevens gaven we een voedingsadvies.’

‘We willen meeliften met de groeiende datastromen’

Hierbij probeerde Doets het advies haalbaar te maken door vooral alternatieven te bieden. ‘We lieten mensen bijvoorbeeld overstappen naar volkorenpasta. Dan hoef je niet ineens heel anders te eten, maar alleen andere producten te kopen.’ Het onderzoek duurde zestien weken. Doets: ‘Tegen onze eigen verwachting in zagen we zeer positieve effecten op de gezondheid. Vooral vetprofielen en cholesterolgehaltes waren verbeterd.’ De vraag blijft hoe lang mensen dit nieuwe gedrag volhouden. ‘Onze proefpersonen weten dat ze een hoger risico lopen en zijn erg gemotiveerd om er iets aan te doen. Ook al houden ze het niet vol, ze gaan in ieder geval een stuk bewuster met eten om’, stelt de onderzoeker.

Data verzamelen

Een ander voedingspatroon kan dus wel degelijk veel verschil maken voor de gezondheid. En de toepassingen zijn niet eens zo heel ver weg. Het Amerikaanse
bedrijf Habit biedt bijvoorbeeld – tegen betaling – een complete analyse van jouw behoeftes en een daarop aangepast voedingsadvies. Dit begint met een thuistest. Het bedrijf stuurt je een kit met een drankje dat je moet drinken, waarna je verschillende samples van jezelf neemt en naar het lab stuurt. Clabbers: ‘Dit drankje bevat veel suikers en wat eiwitten en vetten, dus het stelt je metabolisme eigenlijk op de proef. Zo zien ze hoe je lichaam op die voedingsstoffen reageert.’ Je geeft zelf ook aan wat je doelen zijn, en je krijgt een voedingsadvies waarmee je die volgens het bedrijf kunt bereiken.

‘Je wilt niet voor elke soort voedsel een aparte printer’

Dit soort initiatieven brengen personalized nutrition dichter bij de consument, maar het zal nog wel even duren voordat iedereen een persoonlijk voedingsadvies volgt, verwacht Doets. ‘Alleen iemand die proactief op zoek is naar advies, bijvoorbeeld om af te vallen of zich fitter te voelen, grijpt dit soort oplossingen aan.’ Bovendien is het praktisch ook nog niet echt haalbaar om de hele bevolking van advies te voorzien. ‘Het kost inderdaad tijd en geld – hoewel bijvoorbeeld de kosten van DNA-analyse afnemen’, zegt Clabbers. ‘En we moeten ook nog kijken of dit soort advies binnen de zorgverzekering valt.’

Gezondheidsdata

Clabbers hoopt dat opkomende technologieën de verspreiding van personalized nutrition gaan helpen. ‘We willen meeliften met de continu groeiende datastromen die mensen over zichzelf verzamelen’, zegt Clabbers. ‘Steeds meer mensen hebben een smartwatch of verzamelen gezondheidsdata met apps op hun telefoon. Daar willen we gebruik van maken.’ Daarbij denkt Clabbers bijvoorbeeld aan app die suggesties geeft voor gezondere boodschappen. ‘Er bestaan nu al apps die recepten voorstellen op basis van je smaak. Daar kun je wellicht ook informatie over je gezondheid aan toevoegen.’ Doets ziet met dit soort ontwikkelingen ook een mogelijkheid om het advies nog persoonlijker te maken. ‘Sommige mensen willen dagelijks een herinnering dat ze zuivel moeten drinken, anderen hebben genoeg aan een maandelijkse update.’

De medewerkers van het consortium zijn er in ieder geval van overtuigd dat personalized nutrition de samenleving sterk kan helpen. ‘Er zijn natuurlijk veel factoren die bepalen hoe gezond je bent, maar voeding is een belangrijke. Bovendien heb je daar zelf invloed op’, vertelt Doets. Het is goed om bewuster met voeding om te gaan, denkt ook Clabbers. ‘Iedereen kan wel gezonder leven. Wij willen de mensen dat zo makkelijk mogelijk maken.’

Persoonlijk eten uit de printer

Om je voedsel echt persoonlijk te maken, zou het mooi zijn als je het zelf kunt ‘ontwerpen’. 3D-printen lijkt hiervoor dé ideale techniek, want daarmee kun je samenstelling en structuur afstemmen. Een aantal toepassingen rondom eten printen is ook al op de markt, zo print het Italiaanse pastabedrijf Barilla pasta in allerlei vormpjes. Maar voor je volledig gepersonaliseerd voedsel kunt maken, zijn er nog wat hordes te nemen. Dit is een van de aandachtspunten van het Digital Food Processing Initiative (DFPI), een cluster van Wageningen University & Research, TNO, AMSYSTEM Center en de Technische Universiteit Eindhoven. ‘Wij combineren fundamenteel en toegepast onderzoek om de ontwikkelingen rondom het 3D-printen van voedsel te versnellen’, vertelt Martijn Noort, projectleider bij DFPI vanuit de Wageningen University & Research.
Door het onderzoek te bundelen, hopen de initiatiefnemers op alle vlakken winst te behalen. Noort: ‘We willen de apparatuur verbeteren, maar ook de geprinte producten duurzamer maken door bijvoorbeeld dierlijke eiwitten te vervangen door plantaardige eiwitten.’ Daarnaast richten de onderzoekers zich op nieuwe producten. Noort: ‘We kunnen simpelweg namaken wat we al kennen, maar met 3D-printen is er misschien nog veel meer mogelijk. Zo kunnen we nieuwe structuren maken of zout op een andere manier door het eten verdelen, waardoor je minder nodig hebt voor dezelfde smaak.’
Ook personalized nutrition is een belangrijke onderzoekslijn. Hiervoor werkt DFPI onder meer samen met Bosch-Siemens, dat graag apparaten wil ontwikkelen waarmee mensen thuis zelf voedsel kunnen printen. ‘We hebben samen een eerste proto­type ontwikkeld waarmee je al deels gepersonaliseerde snacks print’, zegt Noort. ‘Bosch-Siemens testte dit al in een foodtruck in de VS en het beviel goed. Nu kijken we of we dit verder kunnen uitbreiden.’
Hoewel de techniek de afgelopen jaren enorm is vooruitgegaan, blijven er toch wel beperkingen zitten aan de printers. Zo zijn de huidige printers nog niet in staat om verschillende soorten eten te printen. Noort: ‘Als een printer zachte materialen zoals groentepuree kan printen, zijn er bijna geen beperkingen aan de zacht-vloeibare ingrediënten die je erin kunt stoppen. Maar zo’n printer kan niet zomaar een vaste steak of iets dergelijks printen. En je wilt niet voor elke soort voedsel een andere printer hoeven kopen.’ DFPI werkt er hard aan om dit te verbeteren.
De flexibiliteit biedt wel veel andere mogelijkheden. Zo doet het DFPI ook onderzoek naar de voedselervaring van consumenten. ‘Met een 3D-printer kun je de consument veel meer bij het proces betrekken’, zegt Noort. ‘Je kunt hem bijvoorbeeld laten kiezen welke ingrediënten er wel en niet in moeten zitten.’
Al met al lijkt het misschien wat omslachtig om zo veel techniek te gebruiken voor je maaltijd, terwijl je ook gewoon kunt koken. Toch kan 3D-printen zeker een toegevoegde waarde hebben volgens Noort. ‘Met een gepersonaliseerd voedingsadvies krijg je een afgestemd dieetadvies of boodschappenlijstje met wat jij zou moeten eten. Onze ambitie is om op basis van jouw dieetadvies en persoonlijke smaakvoorkeuren een lekker en gezond product te maken.’

Op het Food & Nutrition Evenement op 6 november geeft Nard Clabbers de lezing Personalised nutrition, looking towards the future. Kijk hier voor meer informatie.