Op het eerste gezicht niets bijzonders: wetenschapsjournalisten die op bezoek gaan bij een wetenschapper die werkt aan een universiteit. Dat zal wel weer een interview worden over de laatste baanbrekende inzichten uit het onderzoek en welke nieuwe, fascinerende vragen daar meteen al uit voortkomen. Maar dat is niet het geval bij ons bezoek aan Liedewij Laan, associate professor bij het Kavli Institute for Nanoscience aan de Technische Universiteit Delft. Haar onderzoek richt zich op de evolutie van biofysische eigenschappen van cellen, denk aan polariteit en patroonvorming. Die inzichten zet ze onder meer in binnen grotere programma’s gericht op de ontwikkeling van synthetische cellen, maar ook het ontrafelen van de eigenschappen van leven en het voorspellen van evolutie.   

Stuk voor stuk machtig interessante onderwerpen waar ongetwijfeld boeiende gesprekken over zijn te voeren, en toch zijn we daar niet voor gekomen. Laan is namelijk ook initiatiefnemer en voorzitter van Bèta in Bestuur en Beleid, BiBB. Deze in 2021 opgerichte ‘club’ zet zich in om de (loopbaan)kloof tussen enerzijds promovendi en postdocs uit de natuur-, exacte en technische wetenschappen en anderzijds de wereld van openbaar bestuur en beleid te verkleinen. BiBB streeft er niet alleen naar om méér bèta’s over die kloof te tillen, maar vooral ook om de bèta’s met interesse in een baan bij de overheid op weg te helpen via trainingen en het creëren van een netwerk. Laan: ‘Als we met z’n allen vinden dat er te weinig bèta-kennis aanwezig is in “Den Haag”, dan moeten we als bèta-gemeenschap ook een loopbaan in bestuur en beleid als een serieuze, waardevolle keuze gaan erkennen.’  

Waarom ben jij je, als fulltime academische bèta, gaan inzetten voor meer bèta’s in de publieke sector?  

’Ik heb altijd de behoefte gehad om maatschappelijk relevant bezig te zijn. Toen ik natuurkunde studeerde aan de UTwente wilde ik breder kijken en heb ik ook vakken gevolgd bij wijsbegeerte van wetenschap, technologie en samenleving. Dat vond ik heel interessant, om na te denken over de rol van technologie en wat we daaraan hebben. Waaróm is dit onderzoek waardevol? Superleuke vragen, maar ik heb niet die hele studie ook afgemaakt, want al die essays schrijven, dat zag ik niet zitten. Ik dacht: laat mij maar lekker bouwen, ik ben toch meer een ingenieur. Vervolgens ging ik promoveren bij AMOLF en daar werd een “Boven het maaiveld”-wedstrijd georganiseerd over hoe we de innovatiekracht van Nederland konden versterken. Dat vond ik meteen interessant en met mijn groepje hebben we toen het idee van een Nationale Denktank gelanceerd waar wetenschap, industrie en overheid samenkomen om over actuele zaken mee te denken en te adviseren. We zijn uiteindelijk tweede geworden en een deel van ons groepje is hier ook echt concreet mee verder gegaan. Ik wilde lekker op wetenschap focussen, maar wat voor mij heel duidelijk werd is dat informatie altijd via mensen loopt en je dus mensen moet samenbrengen.  

‘Tijdens dat bezoek begonnen mijn oren te klapperen’  

En toen, we maken even een sprong in de tijd, kwam COVID en iedereen zat thuis en ik begon weer te denken over hoe je nou je kennis goed kunt inzetten in de maatschappij. Niet dat ik meteen iets kon betekenen, want ik doe superfundamentele wetenschap, maar de vraag over hóe je iets kunt bijdragen begon weer te sudderen. Het werd allemaal concreter omdat een van mijn PhD studenten aangaf dat ze graag iets wilde doen voor de publieke zaak, maar ze had geen idee hoe ze haar kennis zou kunnen inzetten en hoe ze dat moest aanpakken. En ik had ook geen idee, maar ik wist wel meteen dat ik hiermee aan de slag wilde. Ik zat in de Kavli Adviesraad en heb toen voorgesteld om als werkbezoek eens naar Den Haag te gaan om te horen hoe het werkt in politiek en bestuur en te kijken hoe we kunnen helpen, in plaats van altijd alleen maar te vragen om geld. Tijdens dat bezoek begonnen mijn oren te klapperen. “Er is hier bijna niemand die weet hoe wetenschap werkt, we hebben hier geen bèta’s” kregen we te horen.’ 

En dus dacht jij, dan moeten we meer bèta’s actief die kant op sturen?  

‘Nou, het was dus duidelijk dat we een pijplijn moeten opzetten om mensen op te leiden en ook om ze te interesseren voor functies in beleid en bestuur. En dat we de bèta’s die hier interesse in hebben, daarin stimuleren en ondersteunen.’  

Dat vraagt een flinke omschakeling in het denken, want in de bètahoek wordt wel enigzins neergekeken op iedereen die iets met bestuur of beleid gaat doen. Dan ben je toch allereerst een mislukte wetenschapper.   

’Ja, dat idee heerst zeker. Dat gold voorheen ook heel sterk voor bèta’s die kozen voor wetenschapscommunicatie en daar is langzaam toch waardering en erkenning voor gegroeid. Maar nog steeds worden communicatie-bèta’s, net als bestuur-beleid bèta’s, uit de wetenschappelijke gemeenschap geduwd. We vinden blijkbaar allemaal dat er te weinig bèta’s in die beleids- en bestuursfuncties zitten, maar wie daar wel voor kiest, laten we vervolgens niet meer toe in onze bèta-wereld. Daar moeten we echt vanaf. 

Ik heb dit toen bij de Raad voor de Natuurkunde opgebracht en daar werd het idee voor een opleidingspijplijn gesteund. Petra Rudolf en Peter Decowski wilden meteen meedenken en vanuit NWO kwam Arlette Werner erbij. We zijn klein begonnen, met eerst een carrièredag voor PhD studenten waarbij we bèta’s die werkzaam zijn in bestuur of beleid lieten vertellen over hun werk, hoe zij hun kennis inzetten en waarom ze het leuk vinden.’ 

‘Er zijn ook mensen die het wél leuk om samen met anderen over een probleem na te denken en een oplossing te zoeken’  

En hoe liep dat?  

‘Dat was een groot succes. Met ook meteen alle credits voor Arlette, zij heeft dit grotendeels georganiseerd. We hadden honderd deelnemers en we presenteerden een ander narratief. Niet van “nou ja, je kan altijd nog iets met beleid doen”, maar we hebben het gepresenteerd als een bewuste loopbaankeuze. Dit zijn functies waar je echt je bèta-kennis heel goed kunt inzetten, waar je aan uitdagende vraagstukken kunt werken en, zeker niet onbelangrijk, waar je ook een goed salaris mee kunt verdienen. Het is geen sneue keuze, maar een aantrekkelijke loopbaan.’ 

Hoe reageerden de deelnemers?  

’We merkten dat zij heel blij waren om eens “peers” te ontmoeten; mede-bèta’s met dezelfde interesses. Veel mensen bleven ook heel lang op de borrel en vonden het fijn om gelijkgestemden te ontmoeten.  

Kijk, we doen vaak een beetje lullig en afwerend over vergaderen en meetings bijwonen, maar er zijn ook mensen die het wél leuk vinden om samen met anderen over een probleem na te denken en een oplossing te zoeken. Wij willen laten zien dat een loopbaan in bestuur en beleid een route is waar je professioneel iets kunt vinden wat je zoekt en dat er ook andere bèta’s zijn die dat interessant vinden. Na de eerste dag hebben we besloten om meer mensen bij BiBB te betrekken uit de doelgroep en we hadden meteen vier enthousiaste PhD studenten erbij.’  

’Een andere reden is dat ik heel graag eens Angela Merkel wil ontmoeten’

Inmiddels is vorig jaar alweer de derde BiBB Carrièredag geweest. Zijn er ondertussen andere activiteiten ontplooid?  

‘Bij NWO Physics [groot Nederland natuurkundecongres, red.] hadden we een heel drukbezochte sessie. En we organiseren dit jaar voor het eerst een Zomerschool. Een programma van een week met presentaties van topambtenaren, politici, bestuurders en met verschillende trainingen en casussen. Een belangrijke reden om dit te organiseren is ook om een netwerk van alumni te creëren. Want we kunnen wel proberen actief bèta’s naar die functies te krijgen, maar het is heel belangrijk dat zij ook goed kunnen landen in “Den Haag”, want daar zitten heel weinig mensen zoals zij. Door dat netwerk op te bouwen kunnen we hen iets bieden om op terug te vallen. Het zou heel mooi zijn als deze bèta’s elkaar straks weten te vinden, los van partij-ideologische verschillen, omdat ze veelal erg geïnteresseerd zijn in de inhoud en op een vergelijkbare manier naar problemen kijken.’ 

[Dan lachend] ‘En een andere reden is dat ik heel graag eens Angela Merkel wil ontmoeten en dat zou goed passen bij een Zomerschool. Maar dat is helaas nog niet gelukt.’ 

Je wil haar, gepromoveerd natuurkundige in de politiek, uitnodigen als rolmodel?  

‘Ik vind het haar echt een voorbeeld, ze heeft het zo rustig en gecontroleerd gedaan. Het lijkt me geweldig om haar tijdens zo’n bijeenkomst te interviewen.’  

‘Een heel ander, maar ook geweldig voorbeeld vind ik chemicus Laura van Hazendonk. Zij is PhD student in Eindhoven en lid van de Provinciale Staten van Noord-Brabant. Nu reageren mensen enthousiast dat ze dit doet, maar zij heeft hemel en aarde moeten bewegen om haar promotie parttime te doen. Zij laat zien dat er verschillende manieren zijn om impact te maken. Dat kan via je onderzoek, maar ook op heel andere vlakken. Dat vind ik belangrijk om te laten zien, dat er meerdere opties zijn. Wetenschappers zeggen altijd dat ze impact willen hebben, iets willen bijdragen, maar daar zijn meerdere routes voor. De route naar de industrie, die lijn loopt best goed voor mensen. Nu moeten we ook die route naar de overheid verbeteren en bèta’s laten zien dat je ook daar impact kunt hebben.’ 

Wat we nog niet hebben aangeroerd: overweeg je zelf een beleids- of bestuursfunctie?  

‘Zeg nooit nooit, maar voor nu, nee. Ik heb tijdens mijn studie wel in het bestuur gezeten van het studentenorkest, maar ik weet van mezelf dat ik niet zo geschikt ben als bestuurder. Ik kan goed pionieren en mensen meekrijgen en inspireren. Maar ik ben meer van de prototypes, als ik iets maak is het eerst wat rammelig. Andere mensen kunnen veel beter alles echt opzetten, regelen en aan alle details denken. Je hebt nou eenmaal verschillende mensen nodig. Daar zie ik een duidelijke parallel met de cellen die we in mijn groep bestuderen. Alle moleculen dragen bij en vervullen een eigen rol. Dat geldt voor mensen net zo, je kunt op allerlei manieren van waarde zijn en impact hebben.’