Celdood door ferroptose is met medicijnen tegen te houden. Aan degeneratieve aandoeningen zoals nierfalen is dus misschien meer te doen dan we dachten, suggereren onderzoekers van het Helmholtz Zentrum München in Nature Cell Biology.

Om precies te zijn hebben ze aangetoond dat uitschakeling van één gen genaamd Gpx4 volstaat om muizen via ferroptose acuut van hun nierfunctie (en dientengevolge hun aardse bestaan) af te helpen. Met een ‘klein’ molecuul genaamd Liproxstatin-1 blijk je dat proces echter te kunnen afremmen.

Die ferroptose werd in 2012 voor het eerst in de literatuur beschreven. Ooit werd aangenomen dat apoptose oftewel ‘geprogrammeerde celdood’ het belangrijkste mechanisme is waarmee zoogdieren zich ontdoen van overjarige of anderszins defecte cellen. De laatste jaren worden echter steeds meer apoptose-onafhankelijke vormen van celdood ontdekt en ferroptose is er daar één van. De ontdekkers liepen er toevallig tegenop tijdens een zoektocht naar chemotherapie die selectief tumoren met een RAS-mutatie moest aanpakken.

Hoe ferroptose precies werkt is nog onduidelijk maar er is een verhoogde ijzerconcentratie voor nodig (vandaar de naam) en het moet iets te maken hebben met ophopingen van reactieve zuurstof die lipiden oxideert.

De Duitsers hebben nu dus min of meer aangetoond dat ferroptose geen ongelukje is maar wel degelijk door een natuurlijke signaalketen wordt aangestuurd, en dat je die keten dus ook moet kunnen beïnvloeden. Kennelijk houdt glutathion peroxidase 4, het enzym waarvoor Gpx4 codeert, het proces onder normale omstandigheden voortdurend tegen. Dat klinkt ook logisch omdat dit enzym (fosfo-)lipiden juist reduceert.

Dat Liproxstatin-1 het ook tegenhoudt, kwam aan het licht bij een screening van 40.000 kleine moleculen. Het molecuul was niet eerder op een medicinale werking betrapt; het lijkt er op dat het nog geen naam had en dat de auteurs er dus zelf maar een hebben bedacht. Het remt ferroptose niet alleen bij muizen, maar ook bij menselijke cellen in vitro. Waarom is totaal niet duidelijk, maar toch.

Voorzichtige pogingen de werking te verbeteren door de structuur een beetje te veranderen hadden tot nu toe niet echt succes maar de auteurs vertrouwen er op dat de farmaceutische R&D daar wel raad mee weet.