Volwassen cellen herprogrammeren tot stamcellen door er in te knijpen is misschien tóch mogelijk. Het effect van kweken in een iets te stijve voedingsgel lijkt er in elk geval sterk op, schrijven Matthias Lutolf en collega’s van de Ecole Polytechnique Fédérale de Lausanne in Nature Materials.

Het zou kunnen betekenen dat de diep gevallen Japanse onderzoeker Haruko Obokata uiteindelijk de boel toch niet compleet heeft belazerd.

Dat herprogrammeren tot pluripotente stamcellen wordt gewoonlijk gedaan door groeifactoren toe te dienen volgens het recept waar Shinya Yamanaka in 2012 terecht een Nobelprijs voor ontving. Dat gebeurt dan in een petrischaaltje.

Zo’n tweedimensionale, platte omgeving heeft niet veel weg van de omstandigheden in een levend organisme, en de Zwitsers vermoedden dat het herprogrammeren soepeler zou verlopen in een 3D-omgeving die wat meer op echt weefsel lijkt. Daartoe verspreidden ze hun muizencellen in een gel met voedingsstoffen.

En min of meer tot hun verrassing bleken niet alleen de voedingsstoffen uit te maken maar ook de consistentie van de gel. Die geeft niet meteen mee als de transformerende cel van vorm wil veranderen, en de mate waarin hij het proces tegenhoudt blijkt bepalend voor het gemak waarmee stamcellen ontstaan.

Volgens Lutolf is het geen kwestie van ‘hoe stijver, hoe beter’, maar zit er ergens een optimum in qua fysische en chemische eigenschappen. De kunst is om die ‘sweet spot’ te vinden voor het celtype dat je wilt kweken. Als je dat eenmaal hebt zou het produceren van stamcellen op industriële schaal een stuk soepeler moeten gaan verlopen.

Het doet in de verte denken aan de STAP-cellen (stimulus-triggered acquisition of pluripotency) waarmee Obokata twee jaar geleden de wereld verraste. Zij gebruikte een zuurbadje om haar cellen te pesten, maar alleen omdat dat beter leek te werken dan knijpen. Het lukte niemand anders op die manier en achteraf bleek dat Obokata op alle mogelijke manieren met haar onderzoeksgegevens had geknoeid om ze mooier te laten lijken. Inmiddels is ze haar reputatie, haar baan en zelfs haar doctorstitel kwijt. Haar begeleider verhing zich.

Het bewijs dat ze echt alles heeft verzonnen is echter nooit geleverd, al had ze de schijn behoorlijk tegen. Obokata heeft het zelf ook nooit willen toegeven. Het zou zomaar kunnen zijn dat ze wel degelijk iets bijzonders heeft zien gebeuren en zich vervolgens heeft laten meeslepen door haar ambitie. Je weet nooit.

bron: EPFL