Bij 78 graden onder nul blijken Grignardreagentia inzetbaar in combinatie met sterke Lewiszuren. Dat opent de mogelijkheid een hele reeks potentiële nieuwe geneesmiddelen te synthetiseren, schrijft de Groningse onderzoeker Syuzanna Harutyunyan in Science.

Haar universiteit legt daarbij vooral de nadruk op het leeftijdsaspect. Gilbert Lewis introduceerde het concept van Lewiszuren als elektronenpaaracceptoren in 1923. En voor het gebruik van organometaalhalides als Grignardreagentia kreeg Victior Grignard al in 1912 een Nobelprijs.

De hier beschreven reactie is een asymmetrische additie van de restgroep van zo’n Grignardreagens aan een alkenylgesubstituteerd N-heteroaromaat. Als katalysator dient een organokopercomplex waarvan de liganden zo zijn gevormd dat de reactie noodgedwongen enantioselectief verloopt: je krijgt voornamelijk één van de twee mogelijke spiegelbeelden in handen, wat vooral voor farmaceutische toepassingen van groot belang is.

Hier Lewiszuren aan toevoegen ligt niet voor de hand. Grignardreagentia zijn basen en je zou verwachten dat die twee elkaar meteen neutraliseren. In Groningen hebben ze echter ontdekt dat dat alleen opgaat boven de -50 graden, in elk geval voor de Lewiszuren waarmee ze het hebben uitgeprobeerd.

Van die zuren voldoet boortrifluoridediethyletheraat (BF3.O(C2H5)2) tot nu toe het beste. Wat het precies voor effect heeft is nog niet duidelijk, maar het N-heteroaromaat wordt er in elk geval een stuk reactiever door. De publicatie laat zien dat je op deze manier een bont gezelschap van alkenylgesubstituteerd N-heteroaromaten en Grignardreagentia met elkaar kunt laten reageren. In diëthylether als oplosmiddel haal je opbrengsten die variëren van 44 tot 93%, waarbij de enantioselectiviteit meestal ver boven de 90% ligt.

Het lijkt in de eerste plaats een nuttig instrument voor het opbouwen van stoffenbibliotheken voor farmaceutisch onderzoek. In die kringen zijn N-heterocyclische structuren uiterst populair: er is wel eens berekend dat er minstens één voorkomt in bijna 90 procent van alle actieve farmaceutische verbindingen. Leveranciers van laboratoriumchemicaliën hebben tientallen verschillende Grignardreagentia standaard in het assortiment zitten; als je één N-heterocyclisch basismolecuul synthetiseert en daar al die reagentia op loslaat heb je al een aardige bibliotheek bij elkaar.

Als een van die kandidaatmedicijnen blijkt te werken, lijkt de reactie zich trouwens ook te lenen voor productie op commerciële schaal. Harutyunyan is al bezig het de industrie wat gemakkelijker te maken. Ze heeft de diëthylether, die nogal brandgevaarlijk is, al weten te vervangen door tolueen en ze kijkt nu of de temperatuur wat minder laag kan.

bron: RUG, Science