Alzheimer en tandvleesproblemen zijn mogelijk het werk van dezelfde bacterie. En daar bestaat een middel tegen, stellen Stephen Dominy en collega's in een bescheiden studie die om te beginnen de redactie van Science Advances heeft weten te overtuigen.

De bacterie heet Porphyromonas gingivali, en dat hij chronische parodontitis veroorzaakt is oud nieuws. Dat infectie met deze bacterie zowel bij mensen als bij alzheimer-muismodellen de kans op alzheimer verhoogt en de symptomen versneld doet verergeren, was ook al eerder waargenomen. In de hersenen van overleden alzheimerpatiënten waren zelfs wel eens lipopolysaccharides aangetroffen die kenmerkend zijn voor P.gingivali. Maar het verband was tot nu toe volslagen onduidelijk.

Dominy vermoedde dat het te maken had met zogeheten gingipaïnes, die specifiek door P.gingivali worden afgescheiden als bescherming tegen het immuunsysteem. En inderdaad trof hij in de hersenen van alzheimerpatiënten significant meer van deze enzymen aan dan in hersenen van mensen die zonder zichtbare alzheimersymptomen waren overleden. Bij die laatste groep zag hij bovendien een verband tussen gingipaïnes en kenmerken van beginnende, nog onmerkbare alzheimer.

Aan de hand van DNA- en RNA-fragmenten kon bovendien worden aangetoond dat P.gingivali zelf daadwerkelijk in zowel de hersenschors als het hersenvocht aanwezig was geweest.

In de afbeelding zijn de gingipaïnes rood ingekleurd; de neuronen zijn geel en de astrocyten groen.

Het verband tussen alzheimer en gingipaïnes blijft onduidelijk maar Dominy heeft wel een hypothese. Gingipaïnes zijn protease-enzymen die andere eiwitten verknippen. In vitro blijken ze dat onder meer te kunnen met tau-eiwit. Het zou kunnen dat aangetaste cellen hiervoor compenseren door meer tau aan te maken dan gebruikelijk, en dat de verknipte fragmenten zich daardoor des te sneller ophopen.

Met de gebruikelijke antibiotica krijg je P.gingivali er niet onder. Maar het goede nieuws is dat gingipaïnes zich wél redelijk goed laten blokkeren met specifieke kleine moleculen, die in de publicatie helaas niet nader worden beschreven - dat zal wel iets met octrooien te maken hebben.

Dominy zit al langer op dit spoor. Hij is mede-oprichter van Cortexyme in San Francisco, een start-up die dergelijke inhibitoren probeert te ontwikkelen en daar onlangs nog $ 76 miljoen aan risico-kapitaal voor ophaalde. Een ervan, genaamd COR388, heeft fase 1 van de klinische tests al overleefd. Zoals gebruikelijk draaide die fase eigenlijk puur om de veiligheid, maar de cognitieve vaardigheden van enkele proefpersonen leken er warempel een beetje op vooruit te gaan.

bron: AAAS