Kantelpunten zijn er in allerlei gedaantes, met zowel gewenste als desastreuze gevolgen. Volgens Bruno van Wayenburg komen kantelpunten die onze maatschappij richting een duurzame(re) energievoorziening duwen snel dichterbij.

Geleidelijk, dan plotseling. Zo beschrijft Mike Campbell, een karakter in een roman van Ernest Hemingway, zijn faillissement. Lang zijn de oplopende schulden, de afnemende omzet, de rijzende paniek te bedwingen, tot ineens het kantelpunt bereikt wordt, en van de ene dag op de ander de deurwaarder de voordeur verzegelt.

De woorden gradually, then suddenly kwamen veel terug tijdens de verbazende opmars van het Oekraïense leger, begin september bij Charkiv, dat ineens een gebied van duizenden vierkante kilometers inrolde, en strategisch gelegen steden zonder veel weerstand innam. Lang hadden militair analisten voorgespiegeld dat het Russische leger het niet lang meer zou volhouden, met zijn corruptie, personeelsverliezen, hiërarchische leiding, slechte bevoorrading en vooral gebrek aan moreel, nog eens verergerd door de constante aanvallen met westerse precisiebommen. Toch leek er lange tijd weinig van te kloppen. Het front bleef op zijn plaats, de Russen rukten zelfs hier en daar nog stukjes op. Tot het front bij Charkiv ineens ineenstortte, Russische soldaten in paniek en lopend vluchtten terwijl ze gul materieel en munitie achterlieten. Intussen hesen Oekraïense militairen blauw-gele vlaggen onder jubelende bedankjes van de plaatselijke bevolking.

Permafrost

Het was een kantelpunt ten goede, maar ‘geleidelijk, dan plotseling’ kan evengoed verkeerd gaan. Bijvoorbeeld in de context van het klimaat. Een van de mogelijk catastrofale kantelpunten is het smelten van de permafrost in Siberië. Daarbij komt zo veel CO₂ vrij dat de opwarming verder versnelt, waardoor er weer meer permafrost smelt. Deze feedbackloop brengt het kantelpunt, waarop de verandering niet meer terug te draaien is, onherroepelijk naderbij.