Tumorcellen dumpen boodschapper-RNA in de bloedbaan en steken zo andere cellen aan met hun mutaties. Uitzaaiing gaat daardoor nog sneller dan je zou verwachten, schrijven onderzoekers van het Hubrecht-instituut in het tijdschrift Cell.

De ontdekking van Anoek Zomer, Jacco van Rheenen en collega’s klinkt zó verontrustend dat hij ruimschoots de landelijke media heeft gehaald. Al benadrukte Van Rheenen op NPO Radio 1 dat het vóór zijn publicatie ook altijd al zo werkte, en dat het juist positief is dat het nu tenminste is ontdekt zodat de wetenschap kan gaan nadenken over een medische aanpak.

Dat tumorcellen extracellulaire blaasjes (vesikels, EV’s) aanmaken die eiwitten, lipiden en nucleïnezuren bevatten, was al langer bekend. Dat andere cellen die EV’s kunnen opnemen was in vitro ook al waargenomen. Maar tot nu toe kon niemand zien of het ook in vivo gebeurde, omdat je in levend weefsel geen verschil ziet tussen een cel die wél EV’s opneemt en eentje die dat niet doet - tenzij je die cellen ontleedt en dan leven ze ook meteen niet meer.

Zomer en Van Rheenen maken het nu wel zichtbaar met behulp van Cre-LoxP recombinatie. Ze geven de EV-aanmakende tumorcellen van muizen een extra code mee voor Cre-recombinase-enzymen, en de ontvangende cellen twee codes voor verschillend gekleurde fluorescerende eiwitten. Zonder recombinase zie je de ene kleur, mét recombinase de andere. Met speciaal ontwikkelde ‘intravital imaging’-microscopietechnieken kun je die kleurverandering op celniveau registreren.

Er komt uit dat de code voor Cre-recombinase inderdaad kan oversteken van de ene tumorcel naar de andere, zelfs op een totaal andere plek in het lichaam. En als dát boodschapper-RNA het kan, dan kunnen andere codes het ook.

En dat bevordert dus de uitzaaiing. Alle tumorcellen zijn gemuteerd, maar niet allemaal in dezelfde mate. Gewoonlijk treden slechts een kleine minderheid van de cellen de specifieke mutaties op die in staat stellen tot uitzaaien, de rest van de tumor is minder ver heen en lang niet zo agressief. Maar hun eiwitproductiesysteem ziet geen verschil tussen boodschapper-RNA dat van hun eigen DNA is afgeleid, en RNA-fragmenten dat uit die EV’s komt. Zo worden die ‘slapende’ tumorcellen dus toch nog opgeknapt met de eiwitten die aanzetten tot uitzaaiing.

Inderdaad hebben de onderzoekers waargenomen dat cellen, die waren verkleurd, zich ook echt agressiever gingen gedragen.

In hun conclusies spreken ze het vermoeden uit dat het nog maar het topje van de ijsberg is. Goede kans bijvoorbeeld dat resistentie tegen chemotherapie zich óók op deze manier verspreidt. Gepleit wordt voor verder onderzoek, als het even kan ook bij mensen, om er meer licht op te kunnen werpen.

bron: Hubrecht Instituut, Cell