Een halve eeuw geleden hadden we in Nederland de Beeldende Kunstenaars Regeling. Wie zichzelf geloofwaardig kon maken als beeldend kunstenaar, kreeg van de overheid een ruimhartige uitkering in ruil voor een aantal kunstwerken per jaar. Die werden dan opgehangen in overheidsgebouwen of via kunstuitleenprojecten verspreid onder het volk.

Het kwam voort uit het gevoel dat een geciviliseerd land iets aan kunst behoort te doen, en ook een beetje uit respect voor het kunstenaarsverzet tijdens de oorlog. Maar de controle had wat zorgvuldiger gekund. Steeds meer mensen deden een gooi naar een BKR-uitkering en wat ze vervolgens inleverden was, voorzichtig uitgedrukt, niet altijd even bruikbaar. Binnen een verrechtsend politiek klimaat werd de regeling steeds minder vanzelfsprekend en uiteindelijk stierf ze een stille dood, mede omdat de pakhuizen letterlijk uitpuilden.

Tegenwoordig hebben we de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Wie zichzelf geloofwaardig kan maken als wetenschapper, krijgt van de overheid (soms) een ruimhartig onderzoeksbudget in ruil voor een aantal goed geciteerde wetenschappelijke publicaties per jaar. Die dienen dan als uitgangspunt voor verder onderzoek of worden via valorisatieprojecten verspreid binnen het bedrijfsleven. Het komt voort uit het gevoel dat een geciviliseerd land véél aan wetenschap behoort te doen. En misschien ook een beetje uit respect voor de manier waarop die wetenschap heeft geholpen bij de grootschalige industrialisering in de jaren zestig en zeventig, en de sindsdien sterk gestegen welvaart.

Maar de peerreview zou wat zorgvuldiger kunnen. Steeds meer mensen doen een gooi naar een NWO-grant en wat ze inleveren is, voorzichtig uitgedrukt, niet altijd even bruikbaar. De databases puilen uit.

Tot nu toe krijgt de verrechtsing van het politieke klimaat nog niet echt vat op het wetenschapsbudget, wellicht omdat binnen onze beroepsgroep het percentage talentarme profiteurs vele malen lager is dan het ooit moet zijn geweest onder kunstenaars. Maar toch: klaag niet te hard over je artistieke, pardon, academische vrijheid als je niet meer op kosten van de belas­tingbetaler verf en penselen mag aanschaffen, pardon, mag publiceren in duurbetaalde wetenschappelijke tijdschriften naar keuze. Als we niet met betere argumenten komen tegen de NWO-plannen omtrent open access, zouden weleens meer mensen bovenstaande vergelijking kunnen gaan maken.