De farmaceutische chemie zet alle middelen in om de wereld voor te bereiden op een mogelijke vogelgrieppandemie.

President Bush vraagt het Congres om 7,1 miljard dollar voor onderzoek en geneesmiddelen tegen de vogelgriep. Ook Nederland is het ernst. Naast de bestaande voorraad van ee kwart miljoen doses van de griepremmer Tamiflu, bestelde de overheid er dit jaar nog vijf miljoen.

Roche heeft de afgelopen twee jaar de productie van Tamiflu, het geneesmiddel dat momenteel nog het best werkt tegen de vogelgriep, verviervoudigd. Bovendien praat het Zwitserse bedrijf voorzichtig met andere bedrijven om een deel van de productie uit te besteden. Toch is het huidige aanbod van Tamiflu volgens het tijdschrift Nature slechts voldoende voor twee procent van de wereldbevolking en daarmee ver beneden de door de WHO geadviseerde 25 procent.

Steranijs

Een probleem bij de productie van Tamiflu is de grote hoeveelheid planten die ervoor nodig is. Shikiminezuur, een precursor van de werkzame stof oseltamivirfosfaat, wordt uit steranijs gewonnen. De plant groeit maar in vier Chinese provincies en kan slechts van maart tot mei worden geoogst.

Roche heeft nu echter een manier ontdekt om shikiminezuur door E. coli bacteriën te laten maken. Hiermee hoopt het de productie binnen een jaar met een factor acht tot tien te kunnen opvoeren. Martina Rupp, woordvoerder van Roche in Basel: “Momenteel winnen wij nog maar een derde van ons shikiminezuur uit E. Coli-fermentaties, maar die verhouding zal de komende jaren drastisch veranderen.”

Behalve het verhogen van het aanbod van Tamiflu, kan ook de vraag verlaagd worden door het middel effectiever te maken. De Amerikaan Joe Howlton kwam in Nature met het idee om Tamiflu samen met probenecide te gebruiken. Dat zorgt ervoor dat oseltamivir langer en in een hogere concentratie in het bloed blijft, zodat de blootstelling aan het medicijn 2,5 keer hoger wordt.

Ook het Amerikaanse bedrijf Hemispherx zegt een middel in handen te hebben dat de werking van Tamiflu verdrievoudigt. Het gaat om Ampligen, dat als werkzame stof dubbelstrengs RNA bevat.

Vaccin

Tamiflu heeft ook nadelen. Het verkort de duur en vermindert de ernst van de ziekte, maar helpt het lichaam niet blijvend te beschermen, zoals een vaccin. Bovendien is afgelopen oktober in een Vietnamese patiënt een virusstam ontdekt die resistent is tegen het middel. Roche wijst erop dat de resistentie kon ontstaan door een onderdosering Tamiflu. Wetenschappers vrezen dat met het toegenomen gebruik van Tamiflu ook de resistentie tegen het middel zich zal uitbreiden.

In zowel Engeland als Amerika zijn inmiddels ook vaccins ontwikkeld tegen de gevaarlijke vogelgriep H5N1. Deze prototypes zijn met goede resultaten getest, maar het blijft de vraag of ze ook zullen helpen tegen een eventuele kruising tussen een humaan en een vogelgriepvirus. Het Vlaams Interuniversitair Instituut voor Biotechnologie (VIB) kwam met een mogelijke oplossing: een vaccin dat aangrijpt op het extracellulaire deel van het M2-ionkanaaleiwit. Dat eiwit lijkt nauwelijks te muteren en komt nagenoeg identiek terug bij alle griepvarianten. Mogelijk beschermt het vaccin zelfs tegen toekomstige mutanten die in potentie een pandemie kunnen veroorzaken, aldus Walter Fiers, hoogleraar moleculaire biologie in Gent en geestelijk vader van het vaccin. Het duurt echter zeker nog enkele jaren voor het grootschalig op mensen getest gaat worden.

In het geval van een grieppandemie kunnen we ons als laatste redmiddel nog beschermen met zogenoemde immunoglobulines. Dat zijn antilichamen uit het bloedplasma van genezen grieppatiënten. Met de huidige regelgeving lopen de Britten deze behandeling echter mis. Het is in Groot-Brittanië, vanwege een minieme kans op de gekkekoeienziekte, namelijk verboden geneesmiddelen te winnen uit bloedplasma.