Toen Jorien Duivenvoorden (31) voor het eerst in een middeleeuwse Gronings kerkje de kunstwerken op het pleisterwerk zag, was ze betoverd. Het was alsof ze honderden jaren terugkeek in de tijd. ‘Middeleeuwse muurschilderingen zijn in Nederland de oudste decoraties die nog op hun originele plek zitten’, vertelt ze, ‘meer dan een half millennium geleden gemaakt door mensen die in een compleet andere wereld leefden dan wij nu.’ 

In dat kerkje wist de jonge Jorien nog niet dat je met chemie de verhalen achter cultureel erfgoed kunt vertellen. Dat ontdekte ze in de jaren erna. Sinds 2024 is Duivenvoorden assistant professor of Conservation of Historic Interiors in a Socio-material Context bij de afdeling Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). 

Interpreteren 

Tijdens haar bachelor scheikunde bezocht Duivenvoorden het Ateliergebouw in Amsterdam, waar historische objecten worden onderzocht en gerestaureerd. Daar komt op allerlei manieren chemie bij kijken. ‘Door materialen tot in hun bouwstenen te doorgronden, zoals de verf en de ondergrond, kun je begrijpen wat je ziet’, legt Duivenvoorden uit. Hoe zijn de materialen ooit gemaakt? Hoe zijn ze vervallen tot hoe het object er nu uitziet? ‘Die zaken hebben directe implicaties op hoe we cultureel erfgoed interpreteren. De technische kant is sterk verweven met de geesteswetenschappelijke kant.’ 

Het bezoek aan het Ateliergebouw was een openbaring voor Duivenvoorden. ‘Ik dacht: wauw, stel je voor dat je hier kunt werken, dat is toch fantastisch?’ Na haar bachelor vertrok de kunstliefhebber naar Londen voor een masteropleiding tot restaurator. Daarna combineerde ze haar expertises in een promotie-onderzoek naar de invloed van water op historische olieverfschilderijen. 

‘Door materialen tot in hun bouwstenen te doorgronden, kun je begrijpen wat je ziet’ 

Steigers 

Sinds 2024 is Duivenvoorden terug bij haar eerste fascinatie: kunst in de originele context. Zo stond ze laatst met een groep restauratiestudenten op 26 meter hoge steigers in de Grote Kerk in Naarden. Het eikenhouten gewelf van de kerk is bedekt met 16e eeuwse schilderingen die momenteel worden gerestaureerd. Ter plaatse konden de studenten met een draagbare microscoop al veel zien en interpretaties doen, vertelt Duivenvoorden. ‘Je ogen zijn je belangrijkste tool als restaurateur. Optische eigenschappen zijn, samen met de chemie, ontzettend belangrijk. Je pingpongt continu tussen lengteschalen, van moleculair tot de wereld om je heen. Die schakeling vind ik het leukste aan mijn werk.’  

Ook de ethische kant levert interessante vraagstukken op die je meestal niet zomaar tegenkomt in de chemie. ‘Achter iets ogenschijnlijk eenvoudigs zoals een monster analyseren, zit een uitdagend keuzeproces’, legt Duivenvoorden uit. ‘Weegt de waarde van de informatie die je krijgt op tegen het materiaal dat je hebt weggenomen uit het kunstobject? Helpt het je bijvoorbeeld bij beslissingen over de restauratie? Of kunnen we wellicht het verhaal van het object beter vertellen als we meer weten over hoe het gemaakt is?’