Menselijke alvleeskliercellen, die niet betrokken zijn bij de insulineproductie, kun je in principe herprogrammeren zodat ze wél insuline gaan aanmaken. Wellicht kun je zo ooit diabetes type 1 verhelpen, stellen Pedro Herrera en collega’s van de universiteit van Genève in Nature.

Bekend was al dat dat bij muizen min of meer vanzelf gaat. De eilandjes van Langerhans bevatten minstens vier celtypes: alfa tot en met delta. Normaal maken alleen de bètacellen insuline aan, als respons op binnenkomende glucose. Maar als je bij een muis die bètacellen uitschakelt, nemen de alfa- en deltacellen het gedeeltelijk over. Bij mensen lijkt dat niet of onvoldoende te gebeuren en de grote vraag was tot nu toe of deze cellen er überhaupt flexibel genoeg voor zijn.

Bekend was ook dat bij die muizen het verschil tussen bèta- en andere alvleeskliercellen vooral zit in twee groeifactoren, PDX1 (zie de afbeelding) en MAFA. Verhoog je de expressie van de verantwoordelijke genen in alfacellen, dan gaan die insuline produceren. En Herrera laat nu voor het eerst zien dat die truc ook werkt bij menselijke cellen.

Vooral technisch is het een hoogstandje. De onderzoekers splitsten eilandjes uit alvleesklieren van overledenen op in losse cellen, die ze labelden met specifieke antilichamen en sorteerden met behulp van flowcytometrie. Met deltacellen lukte het niet, maar de andere drie types wisten ze in zuiverheden van 94 tot 99% in handen te krijgen. Daaruit wisten ze vervolgens ‘pseudo-eilandjes’ te kweken die slechts één zo’n celtype bevatten, aangevuld met wat stam- en epitheelcellen om ze te stabiliseren.

Die kweekjes stelden ze in vitro bloot aan PDX1 en MAFA. En de alfa- en gamma-eilandjes gingen dan inderdaad insuline produceren in reactie op de glucoseconcentratie in hun omgeving.

De rest van het onderzoek concentreerde zich op hergeprogrammeerde alfacellen. Die blijken effectief genoeg om muizen van diabetessymptomen te kunnen afhelpen. RNA-sequencing laat zien dat het een soort hybrides zijn: de genetische expressie beweegt een heel stuk de kant op van die van echte bètacellen, maar de transformatie is niet volledig. En er zijn aanwijzingen dat de immuuncellen, die bij diabetes type 1 die echte bètacellen aanvallen, op de hybride cellen wat minder vat hebben.

Het doet vermoeden dat toediening van PDX1 en MAFA aan de alvleesklier van diabetespatiënten zomaar zou kunnen werken. Hoe je die toediening in vredesnaam moet aanpakken, is nog wel een puntje.

bron: Nature