Op een Belgische camping en op een Brits cruiseschip werden afgelopen maand weer tientallen mensen ziek. In beide gevallen bleek het norovirus de boosdoener. Wat maakt dit virus zo venijnig?

Afgelopen maand was het twee keer raak. Op een camping in het Belgische Dinant werden meerdere Friese leerlingen ziek van een ‘mysterieus virus’. En op een Britse cruiseschip trof het ruim tweehonderd passagiers en acht bemanningsleden.

‘Als personeel door een dergelijke infectie getroffen wordt, blijkt de oorzaak meestal het norovirus,’ zegt Peter Molenaar, infectiepreventiedeskundige bij de GGD Amsterdam en het RIVM. ‘Bij een aantal virussen die gastro-enteritis veroorzaakt, zoals het adenovirus, raken vooral kinderen en ouderen besmet, maar het norovirus pakt net zo goed mensen waarvan het immuunsysteem prima functioneert. Enkele virusdeeltjes kunnen je al ziek maken. Ter vergelijking, om van de salmonellabacterie ziek te worden, heb je bijvoorbeeld tien- tot honderdduizend bacteriën nodig.’

RNA-virus

Het norovirus is een klein RNA-virus dat buikgriep en diarree veroorzaakt. Wie het virus bij zich draagt, verspreidt het via resten van braaksel en ontlasting op de handen. De infectie gaat meestal na twee tot drie dagen vanzelf over, maar wie besmet is blijft tot drie weken besmettelijk, zowel rechtstreeks via de handen als door het achterlaten van virusdeeltjes in de omgeving.Ondanks dat het norovirus de meest voorkomende veroorzaker van buikgriep en diarree is, weten we er relatief weinig over. Dat komt doordat het niet in het lab te kweken valt. Om die reden weten we niet hoe dit virus het braken en de diarree opwekt, legt Harry Vennema van het RIVM uit. ‘We weten dat het rotavirus een soort enterotoxine (NSP4) heeft, dat membranen permeabel maakt en de Ca2+ huishouding beïnvloedt. Hierdoor treedt overmatig vochtverlies in de darm op en dat lijdt tot waterdunne diarree.’ Ook van het braken kennen we de trigger niet precies. Vermoedelijk speelt een viraal enterotoxine-achtig eiwit een rol, legt Vennema uit. Bij norovirussen is overgeven waarschijnlijk een belangrijker fenomeen dan diarree, omdat het virus zich zo snel en efficiënt kan verspreiden. Braken begint meestal veel eerder dan diarree en er zit heel veel infectieus virus in. ‘Men noemt het ook wel projectiel braken, het komt er namelijk met een flinke straal uit’, zegt Vennema. ‘Hierdoor ontstaat een flink spoor van braaksel en spetters en een besmettelijk aerosol.’ Braakt er iemand in een ruimte waar bijvoorbeeld een fruitschaal staat, dan kun je het beste al dat fruit meteen weggooien. De kans is groot dat dit door de via druppeltjes verspreide virusdeeltjes is besmet.Dankzij een beschermend omhulsel kan het norovirus tot weken nadat het in de omgeving terechtkwam mensen infecteren. Daardoor duikt het regelmatig weer op nadat de uitbraak al ten einde leek gekomen. Grondig reinigen met water en zeep of microvezeldoekjes is de belangrijkste maatregel, aldus Molenaar, maar nog belangrijker is consequent handen wassen met water en zeep. ‘Vergeet daarbij je vingertoppen niet, en droog je handen goed af.’ Deze hygiënemaatregelen verkorten de duur van de uitbraak niet, maar beperken het aantal besmettingen wel. ‘Zolang het virus in de omgeving is, kun je ermee in aanraking komen. Maar zolang je de scheiding tussen schoon en vuil in stand houdt, elimineer je de verspreiding’, zegt Molenaar.

Zeep

En desinfecterende zeep? Niet nodig, omdat het verwijderen met zeep normaal gesproken afdoende is. Bovendien werken de desinfecterende stoffen pas na een paar minuten. Molenaar: ‘Alleen een chirurg, die toch al erg grondig moet wassen, raad ik zulke zeep aan.’