Een chemische en optische analyse van een zeventiende-eeuws schilderij laat zien hoe een gele roos na verloop van tijd diepte en kleur verloor.

Stilleven met bloemen en een horloge

Stilleven met bloemen en een horloge, Abraham Mignon, ca. 1660 - ca. 1679

Beeld: Rijksmuseum Amsterdam

Een groep Vlaamse en Nederlandse onderzoekers van de Universiteit Antwerpen en het Rijksmuseum in Amsterdam onderzochten een detail uit het schilderij Stilleven met bloemen en een horloge van Abraham Mignon. Het onderzoek laat zien hoe een gele roos in het schilderij er anders uit ging zien door secundaire degradatieproducten. Ze gebruikten een combinatie van chemische en optische imagingtechnieken, waaronder niet-invasieve macroscopische röntgenpoederdiffractie (MA-XRPD) en röntgenfluorescentie (MA-XRF), en publiceerden hun resultaten in Science Advances.

Pigmenten in schilderijen zijn gevoelig voor degradatie, waardoor een kunstwerk er anders uit gaat zien dan de kunstenaar oorspronkelijk bedoeld had. Tot de achttiende eeuw gebruikten schilders arseenpigmenten, ondanks berichten dat deze giftig waren en zich gevoelig toonden voor verkleuring. De Keyser en collega’s hebben nu in beeld gebracht hoe die verf degradeerde. Ze konden uiteindelijk de oorspronkelijke verftechniek achterhalen en laten zien welke schaduwen de schilder oorspronkelijk aanbracht.

Uit MA-XRF volgden afbeeldingen waarin de elementaire verdeling van arseen, calcium, ijzer, zwavel en lood in de roos te zien waren. Met MA-XRPD konden de onderzoekers precies de aanwezige degradatieproducten correleren met wat er zichtbaar was. Ze laten zien dat de oorspronkelijke schaduwen onomkeerbaar veranderden door geprecipiteerde loodarsenaten en arsenoliet uit het gele pigment orpiment en vervaging door licht van een organisch geel pigment.

Pigment degradatie in gele roos

Pigmentdegradatie in gele roos

Beeld: De Keyser et al. Science Advances (2022)

(A) Beeldopname van Stilleven met bloemen en een horloge van Abraham Mignon (1640-1679), olieverf op doek, gedateerd ca. 1660-1679, gesigneerd A. Mignon. Fc, uit de collectie van het Rijksmuseum (SK-A-268), (B) met een detail van de gele roos (C) en het bijbehorende beeld van de elementaire verdeling van arseen