Het genoom van het griepvirus bevat een verborgen code die tot expressie komt als een ribosoom er één nucleotide naast zit bij het aflezen. En die code levert een eiwit op dat de immuunreactie van de gastheer dempt, melden Britse onderzoekers op de website van Science.

Ze vermoeden dat het nieuw licht werpt op de vraag waarom er zo veel variatie zit in de heftigheid van griepinfecties.

Zoals bekend bestaat de genetische code uit combinaties van 3 letters, die elk coderen voor de inbouw van een bepaald aminozuur in een eiwitketen. Het aflezen gebeurt door een ribosoom, dat langs de messenger-RNA-keten loopt en telkens 3 letters verder springt.

Zou zo’n ribosoom met het aflezen beginnen op een plek die 1 of 2 letters van de gebruikelijke startpositie af zit, dan zou het een totaal andere code te zien krijgen. Het zou dus ook een ander eiwit produceren, dat hoogstwaarschijnlijk geen enkel nut heeft. Vandaar dat er in de praktijk een mechanisme in het proces zit ingebouwd dat zulke leesfouten voorkomt.

Behalve dus in dit geval. Op de een of andere manier kan het ribosoom tijdens het aflezen van de code voor het RNA-polymerasecomplex (PA) ergens onderweg per ongeluk een letter verschuiven. De onderzoekers snappen nog niet helemaal hoe het kan, maar ze vermoeden dat het iets te maken heeft met een lettercombinatie (CGU) die nogal moeizaam wordt afgelezen. Daardoor zou dan een deel van het ribosoom als het ware moeten stokken terwijl de rest doorbeweegt.

Vervolgens duurt het 61 maal 3 letters voordat het ribosoom een combinatie (‘stopcodon’) tegenkomt die tot afbreken van de eiwitassemblage leidt.

De onderzoekers kwamen er toevallig achter dankzij de waarneming dat dit gedeelte van de genetische code vrijwel nooit muteert, terwijl het op het eerste gezicht niet zo belangrijk leek te zijn. Opvallend was ook dat die CGU-combinatie er altijd in bleef zitten terwijl er 5 andere combinaties bestaan die voor hetzelfde aminozuur (arginine) coderen en gemakkelijker af te lezen zijn.

Met het nieuw ontdekte eiwitcomplex, genaamd PA-X, zijn inmiddels de nodige experimenten gedaan. De resultaten in vitro doen vermoeden dat dit eiwit de expressie van het eigen DNA van de gastheercel dempt. Voor het virus heeft dat in theorie 2 voordelen: er worden geen eiwitten meer aangemaakt ten behoeve van het immuunsysteem, en er blijft meer productiecapaciteit over voor het aanmaken van nieuwe virussen.

En inderdaad: als je muizen besmet met een versie van de Spaanse griep van 1918 waarin de aanmaak van PA-X is geblokkeerd, dan worden ze veel zieker dan ze van de gewone Spaanse griep zouden zijn geworden. Het achterliggende verhaal moet wel wat ingewikkelder zijn dan het in vitro leek: sommige genen komen sterker tot expressie, maar andere juist zwakker. En voor de snelheid waarmee nieuwe virussen worden aangemaakt, blijkt PA-X helemaal niets uit te maken.

Wellicht is het veelbetekenend dat in de H1N1-varkensgriep van 2009 een foutje zat waardoor PA-X 20 aminozuren korter werd....