De beroemdste ‘vergeten wetenschapper’ bij de ontdekking van de dubbele helix in 1953 is natuurlijk Rosalind Franklin. Zij kreeg in 2002 met The dark lady of DNA haar eigen boek en daarmee alsnog de erkenning die ze verdiende. Maar blijkbaar hebben we nog een wetenschapper over het hoofd gezien. Auteur Kersten T. Hall zet die omissie recht in The man in the monkeynut coat. Dat deed hij al in 2014 overigens, maar de zojuist verschenen versie heeft wat uitbreidingen over de covid-pandemie.

Dit boek biedt een geestige, fascinerende blik op een man die weliswaar in zijn tijd al een gevierd wetenschapper was, maar wiens rol in de ontdekking van de dubbele helix toch is verdwenen uit de geschiedschrijving.

Wolwetenschap

Het centrale gegeven in het boek is dat Franklins röntgendiffractiefoto van DNA in 1952 niet de eerste was. ‘Photo 51’, misschien wel de beroemdste foto uit de geschiedenis van de wetenschap, dateert van een jaar later dan een soortgelijke foto, afkomstig uit het lab van de kleurrijke fysicus en Eerste Wereldoorlog-veteraan William Astbury. Dat Astbury die foto niet kon interpreteren, zoals James Watson de implicaties wel direct zag toen hij stiekem naar Photo 51 van Franklin gluurde, kostte Astbury een Nobelprijs, betoogt de auteur.

Dat lag niet helemaal aan hem. Astbury onderkende het belang van DNA wel degelijk en wilde een afdeling ‘molecular biology’ – toen een nieuwe term – opzetten aan de University of Leeds, maar ondervond veel weerstand van biologen die de fysicus Astbury niet op hun werkterrein wilden. Bovendien zag de textielindustrie, zijn geldverstrekker, liever dat hij zich richtte op keratine, het hoofdbestanddeel van wol. Astbury zou na de bewuste foto uit 1951 nooit meer naar DNA kijken. Hij verlegde zijn aandacht definitief naar andere macromoleculen en zou nog belangrijke bijdragen leveren aan de ontdekking van α-helices en β-sheets.

‘Dat Astbury zijn foto niet kon interpreteren, kostte hem een Nobelprijs’

Actueel

En zijn jas van pinda’s? Dat was een marketingstunt met een verrassend actueel thema. Astbury ontdekte met röntgendiffractie de structuur van het pinda-eiwit arachine en wist deze te verwerken tot textielvezels. Een pilotplant produceerde van dit materiaal een jas, die Astbury in de jaren 1940 enthousiast droeg naar lezingen. Niet alleen ter promotie van het materiaal, maar ook als voorbeeld van het belang van investeringen in academisch onderzoek. In een brief aan Nature in 1944 schreef hij, zijn tijd ver vooruit: ‘Fundamental academic research is essential to industry, yet it is deeply regrettable that such basic research should forever be having to demonstrate its practical worth.’