Halverwege de jaren zestig behoorden op platina gebaseerde organometaalverbindingen tot de eerste verbindingen die werden gebruikt om tumoren te behandelen, en ze worden nog steeds veel gebruikt. ’In de loop der tijd zijn ze wel wat aangepast om de bijwerkingen te verminderen’, zegt Steve Nolan, hoogleraar scheikunde aan de Universiteit Gent.

De laatste tijd staat platina in een minder goed daglicht, met name omdat bepaalde kankersoorten resistent zijn tegen dit edelmetaal. ’Er is een sterke tendens naar geneesmiddelen op basis van ruthenium, die hier en daar de klinieken al hebben bereikt’, vervolgt Nolan. ’Maar een van de nieuwste ontdekkingen betreft palladium, de buurman van platina in het periodiek systeem.’

In combinatie met N-heterocyclische carbenen (NHC’s) en allylfragmenten vertonen deze verbindingen, die je palladaten noemt, zeer interessant gedrag. Ze veroorzaken immunogene celdood (ICD), ’een vorm van geprogrammeerde celdood die een immuunrespons tegen stervende kankercellen op gang brengt. In tegenstelling tot normale celdood komen bij ICD schade-gerelateerde moleculaire patronen vrij die het immuunsysteem activeren en zo de herkenning en eliminatie van kankercellen bevorderen’, schrijven Nolan en zijn Belgische en Italiaanse collega’s in de inleiding van het artikel in EurJIC.

Vijzel

’Dit werk bouwt voort op eerdere studies waarin we wilden zien hoe we specifieke NHC-metaalcomplexen konden maken’, zegt Nolan. ’We gebruikten palladiumbronnen bij de synthese van neutrale verbindingen en ontdekten dat de palladaten tussenproducten waren, waarvan we sommige konden isoleren.’

Een ‘cool’ aspect van de synthese van de palladaten is dat deze verbindingen eenvoudig kunnen worden geproduceerd door de palladiumprecursor en het imidazoliumzout (de NHC-precursor) samen in een vijzel te malen, waardoor je geen oplosmiddelen nodig hebt. ’Een andere fascinerende eigenschap van deze verbindingen is dat deze palladaten biologisch actief zijn’, zegt Nolan.

Hoewel het nog vroeg is voor deze verbindingen, zijn ze de ‘petrischaalfase’ alweer voorbij. ‘In dit artikel hebben we een aantal nieuwe palladaten gemaakt en deze getest in 2D- en 3D-tumormodellen’, legt Nolan uit. ‘We hebben ontdekt dat sommige ervan effectiever zijn dan cisplatine: ze zijn actief tegen platina-resistente tumoren en weinig effect hebben op gezonde cellen. Onze Italiaanse collega’s gaan de biologische kant verder onderzoeken.’

Nolan wil de verdienstelijke samenwerking benadrukken. ’We hebben echt de juiste connecties gelegd; het was een klassiek geval van “het geheel is meer dan de som der delen”.’ Zijn groep synthetiseert de verbindingen en de Italiaanse groepen, onder leiding van Flavio Rizzolio en Thomas Scattolin, hebben gekeken naar de biologische karakterisering. ’Vervolgens geven ze ons de resultaten en passen we het ontwerp aan. Daarna begint de hele cyclus opnieuw.’ Er is nog veel werk aan de winkel. ’We gaan meer palladaat-opties onderzoeken om te zien of we nog betere activiteit en selectiviteit kunnen bereiken, en om vast te stellen of sommige van deze verbindingen uiteindelijk de klinische praktijk kunnen bereiken.’

Schiavo, A. et al. (2025) EurJIC, DOI: 10.1002/ejic.202500146