De prijs voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek 2016, van de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België, gaat naar Eleonora Leucci.

‘It’s like a little treasure’. Zo omschrijft de Italiaanse Eleonora Leucci (37) haar zoektocht naar de long non-coding RNA’s (LncRNA’s), transcripten van meer dan 200 nucleotiden in het menselijk genoom die zelden voor eiwitten coderen. ‘Van oorsprong zien we deze genoomonderdelen als niet-functioneel, maar we komen nu steeds meer over ze te weten. Ze blijken wel degelijk belangrijk, bijvoorbeeld in allerlei ziektes zoals kanker’, benadrukt Leucci, werkzaam bij het Laboratorium voor Moleculaire Kankerbiologie aan de KU Leuven.

Zo lijken de niet-coderende sequenties een rol te spelen in de agressiefste vorm van huidkanker, melanoom. Een ziekte die volgens Leucci steeds vaker voorkomt in de maatschappij. ‘Wist je dat Bob Marley ook aan deze ziekte is overleden?’

Nieuw ontdekt gen

In haar zoektocht, samen met medewinnaar Pieter Mestdagh van de Universiteit Gent, stuitte ze op een gen in het niet-coderende genoom dat al in een vroeg ontwikkelingsstadium belangrijk is voor melanoomcellen, het zogenoemde SAMMSON gen. Bijna alle melanoompatiënten brengen dat gen tot expressie in de kankercellen, waardoor het een goede target is voor een mogelijk medicijn. ‘Er zijn weinig behandelmethoden voor de meest agressieve vorm van huidkanker op het moment. Conventionele chemotherapie is weinig effectief. Maar met onze methode kunnen we potentieel zo’n 95 % van alle patiënten behandelen’.

Zonder het SAMMSON-gen stopt de eiwitsynthese

Leucci en Mestdagh lieten zien dat de tumorgrootte bij muizen afnam als ze behandeld werden met remmende stoffen tegen SAMMSON. Volgens Leucci was dit goed te verklaren, omdat ze tot de ontdekking kwamen dat het RNA transcript van SAMMSON de energiecentrales aanstuurt. ‘In kankercellen reguleert het RNA transcript het eiwittransport naar de energiecentrales van de cel, de mitochondria. Zonder SAMMSON in de kankercel stopt de eiwitsynthese in de mitochondria. Dit wordt door de cel ervaren als een dusdanig ernstige vorm van schade dat het uiteindelijk leidt tot celdood.’

Italië

Eerder in haar carrière in Italië promoveerde ze op lymfomen (een type bloedkanker) en de rol van microRNA’s daarin, kortere ongecodeerde transcripten. Vervolgens startte Leucci in 2008 haar eerste postdoc aan de universiteit van Kopenhagen. ‘Daar waren meer mogelijkheden dan in Italië, ik had er meer middelen om onderzoek te doen. Sowieso zijn er weinig non-coding RNA laboratoria in Italië. Ik kom uit het zuiden en daar is weinig wetenschappelijk onderzoek.’ Zo’n vier jaar later kwam ze via haar leidinggevende in Kopenhagen in contact met Chris Marine in Leuven, waar ze met een Marie Curie beurs aan de slag ging.

Meer dan alleen fundamenteel onderzoek intrigeert Leucci. ‘Niet alleen de uitdaging van het onderzoek trekt mij aan, ook nieuwe technieken ontwikkelen en die vervolgens implementeren in het lab. En ik houd er van om met verschillende culturen in contact te komen, je ontmoet zoveel mensen die voor of met je werken’. Inmiddels gesetteld met haar echtgenoot en dochter in Brussel wil ze België niet meer uit. ‘Het plan is om hier mijn eigen LncRNA lab te starten. The plan is to make a major breakthrough in this field.’