Koppel röntgenspectrometrie aan elektronenmicroscopie en je kunt gedetailleerde kleurenplaatjes maken van celmateriaal. Zo zie je veel meer details dan in het gebruikelijke zwartwit, schrijven Delftse en Groningse onderzoekers in Scientific Reports.

Het is niet voor het eerst dat zoiets wordt uitgeprobeerd, maar eerdere pogingen werkten met fluorescerende labels. Dan krijg je hooguit twee verschillende kleuren te zien.

UMCG-onderzoeker Ben Giepmans, zijn Delftse collega Jacob Hoogenboom en hun promovendi gebruiken EDX oftewel energiedispersieve röntgenspectrometrie. Die techniek brengt de elementaire samenstelling van het monster in kaart. Vervolgens vertaalt een computer die samenstelling naar kleurtinten: in de nu gepresenteerde opnames is stikstof bijvoorbeeld rood, fosfor groen en zwavel blauw. Die kleuren monteert hij in de zwartwitbeelden van de elektronenmicroscoop.

Hoogenboom is van huis uit fysicus en zijn groep had deze techniek eigenlijk aangeschaft om computerchips mee te bestuderen. Er biologische preparaten mee inkleuren, zou wel eens een wereldprimeur kunnen zijn.

Wat je er mee ziet zijn dus niet de natuurlijke kleuren, maar een indicatie van de verdeling van de elementen over het monster. Dat levert een hoop informatie op. Zo zitten alle eiwitten vol stikstof, maar het zwavelgehalte is afhankelijk van de aminozuren die er in verwerkt zitten. Insuline ontleent zijn 3D-vorm bijvoorbeeld in hoge mate aan zwavelbruggen tussen cysteïnes, en bevat dus relatief veel zwavel.

Dat laatste voorbeeld is geen toeval want type 1-diabetes is Giepmans’ specialisme. Met de nieuwe techniek bracht hij alvleeskliercellen in beeld van ratten, die genetische aanleg hadden voor deze aandoening maar nog geen symptomen hadden ontwikkeld. Het bracht ongebruikelijke stoffenophopingen aan het licht, en Giepmans heeft inmiddels Europese subsidie binnen om te onderzoeken of die iets met diabetes te maken hebben.

bron: RUG