Galileo Galilei wordt beschouwd als één van ’s werelds grootste wetenschappers uit de geschiedenis. Zijn astronomische ontdekkingen leidden echter niet alleen tot ongekende roem. In Galileo’s Fame schetst cultuurhistorica Anna-Luna Post (Universiteit Leiden) hoe het imago van de Toscaanse wetenschapper veranderde onder invloed van jaloezie, afgunst en de angst om macht te verliezen. Dit boek is pertinent geen biografie en beoogt dat ook niet te zijn. Het geeft wel een verhelderend beeld over hoe de wetenschapper Galileo Galilei continu moet laveren tussen verschillende krachten om zijn werk te kunnen doen. 

Machtsspel 

Beroemdheid is niet per definitie een positieve eigenschap voor een wetenschapper. Bekendheid levert enerzijds autoriteit en betrouwbaarheid, maar kan ook worden geïnterpreteerd als ijdelheid en koketteren. Deze tegenstelling zorgt voor een wankele balans. Dat was zo voor de reputatie van Galileo en dit geldt ook vandaag nog. Wie op een voetstuk wordt geplaatst kan er net zo hard weer vanaf vallen als hij in diskrediet wordt gebracht (voorbeelden te over).  

‘Daarom werden dichters ook ingehuurd om een reputatie op te poetsen of juist te vernietigen’ 

Galileo werd overigens niet zomaar een bekend persoon. In Galileo’s Fame beschrijft Post dat er veel meer speelde dan alleen de verspreiding van zijn wetenschappelijke boeken Siderius Nuncius en L’Assagiatore. De gevestigde wetenschappelijke wereld, zoals de accademia dei Lincei en de accademia della Crusca, machtige rijke families zoals de Medici en Barberini en de geestelijkheid speelden allemaal een hoofdrol in de opinie over Galileo. Post haalt vele verschillende historische bronnen aan om dit machtsspel boeiend in beeld te brengen.  

Dichters 

Het is aardig om te lezen dat destijds dichters optraden als influencers. Vaak deden ze dat ook om zelf roem te vergaren. Door te schrijven over beroemdheden, werden ze er zelf mee geassocieerd en kon hun aanzien groeien. Bovendien hoopten ze met vleiende poëzie een wit voetje te halen bij machtige personen. Aan de andere kant konden ze door scherp taalgebruik reputaties beschadigen. Daarom werden dichters ook ingehuurd om een reputatie op te poetsen of juist te vernietigen. Post beschrijft dit fenomeen als een continu krachtenspel met als inzet het verschaffen, verkrijgen en verzwakken van aanzien.  

‘Galileo en zijn entourage hadden er een taak aan om de kritiek te pareren’ 

Hoogmoed 

De snelheid waarmee nu geruchten en (fake) news viraal gaan, lag in de zeventiende eeuw flink wat tandjes lager. Maar ook in die tijd kon laster reputaties een flinke deuk bezorgen. Zo trokken concurrerende wetenschappers de geloofwaardigheid van het onderzoek van Galileo en de originaliteit van de ontwikkeling van zijn astronomische instrumenten in twijfel. De wetenschapper en zijn entourage hadden er een taak aan om de kritiek te pareren. Soms door extra bewijs te leveren en vaak door de kennis van critici op hun beurt weer in twijfel te trekken.  

‘De kerk had immers een veel groter bereik dan de 17e-eeuwse academische publiciteitsmachine’  

Het imago van Galileo komt serieus in de knel als de kerk zijn bekendheid als aardse glorie bestempelt om zijn wetenschappelijke ontdekkingen in diskrediet te brengen. Het was de kerk een doorn in het oog dat Galileo terugviel op de Copernicaanse gedachte dat de aarde om de zon draaide. Bovendien verkondigde hij dat de zon vlekken bevatte en de maan oneffen was. Dat was in totale tegenspraak met het religieuze credo dat de hemelse elementen perfect waren. Galileo wordt superbia oftewel hoogmoed verweten, één van de zeven hoofdzonden. Om de publieke opinie te beïnvloeden werd de kwestie tijdens kerkmissen te berde gebracht. De kerk had immers een veel groter bereik dan de 17e-eeuwse academische publiciteitsmachine, onder andere gestuurd door de eerdergenoemde dichters. Uiteindelijk veroordeelde de kerk de Galileo tot levenslang huisarrest. Het duurde na zijn dood jaren voor hij langzaam werd gerehabiliteerd.  

Klimaatontkenners 

In de slotpagina’s van het boek geeft Post aan dat de roem van Galileo ook nu nog aan verandering onderhevig is. Zo wordt hij vandaag de dag bijvoorbeeld gekaapt door klimaatontkenners. Zij zien in hem de anti-autoritaire held die tegen de algemene overtuiging in uiteindelijk wel gelijk krijgt. Dat was vast niet de erkenning waar Galileo op hoopte 400 jaar geleden. Het benadrukt wel het belang van discussies over de waarde en erkenning van wetenschappelijk onderzoek, zoals Galileo’s tijdgenoten dat toen deden, besluit Post.