Eindelijk wordt duidelijk wat thalidomide doet tegen kanker. En ook dat de beruchte bijwerkingen worden veroorzaakt door precies hetzelfde mechanisme, blijkt uit een Duitse publicatie in Nature Medicine.

Thalidomide, bij ons bekend onder de naam Softenon, was in de jaren 50 populair als middel tegen ochtensmisselijkheid bij zwangerschap. Het bleek echter teratogeen, wat men helaas pas besefte nadat al meer dan 10.000 ‘Softenonkinderen’ ter wereld waren gekomen met ernstige misvormingen. Sindsdien wordt het alleen nog voorgeschreven als middel tegen multipel myeloom, lepra en nog een paar ernstige aandoeningen. Maar waarom dat effect had, bleef onduidelijk.

In hun jongste publicatie bevestigen Florian Bassermann en collega’s van de Technische Universität München de eerdere waarneming dat een eiwit genaamd cereblon het voornaamste doelwit is van thalidomide en aanverwante ‘immunomodulerende medicijnen’ (IMiD’s). En voor het eerst hebben ze ook de gevolgen in beeld. Cereblon, dat eerder in verband werd gebracht met de vorming van ubiquitineligasecomplexen, blijkt nog een andere chaperonnefunctie te hebben. Het zorgt dat twee andere eiwitten, genaamd CD147 en MCT1, samen een zogeheten transmembraancomplex kunnen vormen, met een hele reeks biologische functies waarvan bloedvatvorming er een is. Individueel werkt CD147 wel maar MCT1 niet. Thalidomide bindt cereblon nog enthousiaster dan die eiwitten, waardoor de complexen niet kunnen ontstaan en de groei van het embryo op bepaalde punten stokt. Enkele tientallen alternatieve hypotheses kunnen hiermee de prullenmand in.

Dat IMiD’s zo goed werken tegen multipel myeloom komt doordat juist dat type tumorcel bovengemiddeld sterk vertrouwt op CD147-MCT1-complexen, wat zich uit in overproductie van deze eiwitten.

Over de werking tegen misselijkheid doet de publicatie dan weer geen uitspraak. Die blijft dus nog net zo’n groot raadsel als 60 jaar geleden.

Opvallend is wel dat met geen woord meer wordt gerept over het verschil tussen beide spiegelbeeldvormen van thalidomide. Lange tijd is aangenomen dat de problemen werden veroorzaakt doordat commerciële Softenon een mengsel was van die twee. Eén zou medicinaal werken en de andere, die men er in had laten zitten omdat men dacht dat het geen kwaad kon, zou verantwoordelijk zijn voor de misvormingen. Inmiddels is echter duidelijk dat beide spiegelbeelden heel gemakkelijk in elkaar overgaan zodat het heel moeilijk is één schuldige aan te wijzen.

bron: TU München