Plumbonacriet vormt de verklaring voor de verkleuring van de schilderijen van Vincent van Gogh. Het is de tussenstap tussen rood en wit loodpigment, meldt de Antwerpse onderzoeker Koen Janssens in Angewandte Chemie.

Dat felrode pigment is Pb₃O₄, een mineraal dat zowel Pb²⁺ als Pb⁴⁺ bevat. Dit zogeheten minium wordt meer geassocieerd met loodmenie oftewel roestwerende grondverf dan met schilderkunst. Maar Van Gogh maakte er op grote schaal gebruik van. Hij schijnt een grote fan te zijn geweest van verf in tubes, die toen net op de markt begonnen te komen, en kennelijk hadden de fabrikanten van die tubes nog niet door dat Pb₃O₄ wit uitslaat als het te lang in de zon hangt. Vergelijk je de huidige Van Goghs met oude kleurenreproducties, dan kun je goed zien dat het felle rood geleidelijk vervaagt.

Dat (lood)wit was ook een veelgebruikt pigment vóórdat het werd verboden vanwege de toxiciteit. Chemisch gezien bestaat het uit cerussiet (PbCO₃) en/of hydrocerussiet, 2PbCO₃.Pb(OH)₂. Hierin is dus alle Pb⁴⁺ gereduceerd tot Pb²⁺.

En dat zonlicht dát voor elkaar krijgt was nog wel te verklaren, maar de stap van minium naar (hydro)cerrusiet is iets te groot om in één keer te zetten.

Janssens en collega’s hebben nu een korreltje uitgeslagen rode verf uit één van Van Goghs korenschelf-schilderijen (die uit het Kröller-Müller, zo te zien) mogen bekijken met röntgenpoederdiffractietomografie. Dat is een techniek waarmee je kunt ‘zien’ welke elementen waar in een monster zitten. Zo kwamen ze er achter dat de kern van de pigmentdeeltjes nog altijd uit minium bestaat, en de buitenste schil uit (hydro)cerussiet. Daar tussen zit echter nog wat anders, namelijk 3?PbCO₃·Pb(OH)₂·PbO oftewel plumbonacriet.

En dat is een zeer exotisch loodmineraal, volgens Janssens. Het was bekend dat het bestond maar dat was dan ook zowat alles. Gezien de plek waar het zit is het echter de ontbrekende schakel: kennelijk wordt het lood in minium eerst gereduceerd, en reageert het dan met CO₂ uit de lucht tot je cerussiet overhoudt.

Nu nog iemand die het proces terugdraait, of het wit van het rood poetst. Maar dat lijkt chemisch gezien niet echt mogelijk.

bron: RSC