Gewervelde dieren kunnen van nature een molecuul aanmaken dat de replicatie van het Zika-virus en aanverwante flavivirussen afremt. Wellicht kan het de basis vormen voor een nieuwe generatie antivirale middelen, suggereert een recente Nature-publicatie.

Het molecuul heet 3’-desoxy-3’,4’-didehydro-cytidinetrifosfaat, afgekort ddhCTP, en het lijkt in geïnfecteerde cellen in redelijk grote concentraties voor te komen zonder dat het ooit iemand opviel. De naam verraadt al dat het een afgeleide is van een van de bouwstenen van DNA en RNA. Het blijkt te werken als ketenterminator: rijgt een RNA-polymerase van een flavivirus ddhCTP aan een groeiende RNA-keten, dan kan het daarna niets anders meer toevoegen. In vitro werkt het bij Zika, dengue, het West-Nijlvirus én hepatitis C.

Om nog onduidelijke redenen lijken de ‘eigen’ DNA- en RNA-polymerases van zoogdieren hier geen last van te hebben. Of ze ddhCTP gewoon niet gebruiken of de fout meteen na de inbouw herstellen, moet nog worden onderzocht.

De transformatie van gewoon CTP in ddhCTP blijkt te worden gekatalyseerd door viperin (voluit virus inhibitory protein, endoplasmic reticulum-associated, interferon-inducible, met adders heeft het niets te maken). Van dat enzym was al veel langer bekend dat het de replicatie van virussen remt, maar tot nu toe begreep niemand hoe het dat deed. Aangenomen werd dat het interacties vertoonde met een hele reeks andere eiwitten, en misschien is dat ook wel zo. De rechtstreekse ddhCTP-productie is als verklaring veel simpeler, zij het alleen voor zover het RNA-virussen betreft - de vraag hoe viperin ook DNA-virussen kan remmen, blijft open.

Bekend was ook al dat het viperin-gen in het genoom van gewervelde dieren altijd vlak naast een gen genaamd CMPK2 zit, en dat beide genen altijd tegelijk tot expressie komen. CMPK2 staat voor cytidylaat monofosfaatkinase 2, en het ligt voor de hand dat dit enzym zorgt voor voldoende lokale aanmaak van CTP uit de difosfaatversie CDP.

De samenwerking van die twee genen bracht trouwens laatste auteur Steven Almo, van het Albert Einstein College of Medicine in New York, op het idee dat er misschien wel een gemodificeerd nucleotide te pas kwam aan het mechanisme.

Synthese van ddhCTP moet niet zo moeilijk zijn en de hoop is nu om er een geneesmiddel van te maken, dat genoemde virussen iets effectiever tegenhoudt dan mensen uit zichzelf kunnen.

bron: C&EN