Van DDT bestaat een afwijkende kristalvorm die fruitvliegjes effectiever doodt dan de klassieke vorm. Het betekent wellicht dat dit insecticide heel wat minder milieubelastend hoeft te zijn dan het nu is, schrijven Bart Kahr en collega’s van New York University in Angewandte Chemie.

Ze laten daarbij doorschemeren dat de wetenschap er eerder achter had kunnen komen als ze het DDT-onderzoek niet op een zeer laag pitje had gezet wegens gebrek aan directe valorisatiemogelijkheden.

Juist omdat het slecht afbreekbaar is en zich ophoopt in het milieu, raakte DDT (voluit 4,4’-(2,2,2-trichloorethaan-1,1-diyl)bis(chloorbenzeen)) rond 1970 uit de gratie. Dat het ook toxisch zou zijn voor mensen, is nooit overtuigend aangetoond. In ontwikkelingslanden wordt DDT dan ook nog steeds ingezet tegen malariamuggen, waarvan vaststaat dat ze vele malen schadelijker zijn.

Dat DDT is een zogeheten contactgif. Het wordt verspreid in de vorm van fijn kristallijn poeder, en insecten adsorberen het via hun hydrofobe voetzolen wanneer ze over de kristallen heen lopen. Dat is ook meteen de reden dat de kristalstructuur überhaupt iets kan uitmaken voor de toxiciteit.

Toch is volgens Kahr nooit echt goed gekeken naar die kristallen. Iedereen nam aan dat er maar één kristalvorm was. Zijn eigen interesse werd gewekt door foto’s van die kristallen op internet, die een lichte spiraalvorm suggereerden - een kristallografisch curiosum dat nader onderzoek verdiende.

Dat onderzoek leverde het inzicht op dat er minstens twee verschillende kristalvormen bestaan. Onder de microscoop kun je het verschil uitstekend zien. Welke vorm je in handen krijgt hangt sterk af van de manier waarop je je DDT laat uitkristallliseren, en van het gebruikte oplosmidddel. Achteraf verklaart het vermoedelijk waarom sommige oude DDT-recepten uit de literatuur sterk de nadruk legden op het correcte kristallisatieproces.

Kahr en collega’s hebben meteen maar geprobeerd of het uitmaakt voor de toxiciteit, en inderdaad bleken fruitvliegjes bij blootstelling aan de ‘nieuwe’ kristalvorm sneller dood te gaan. Het lijkt hem de moeite waard om te onderzoeken of dat ook opgaat voor malariamuggen en zo ja, om het productieproces aan te passen zodat je voortaan kunt volstaan met minder DDT. Bijkomend voordeel zou kunnen zijn dat de muggen dan ook minder snel resistent worden.

Voor de liefhebbers gaat de publicatie vergezeld van een essay door dezelfde auteurs over de teloorgang van DDT. Een belangrijke rol speelde het boek Silent Spring waarin Rachel Carson waarschuwde voor de ecologische bijwerkingen van pesticiden. Achteraf is Carson vaak neergezet als een hele slechte wetenschapper. Maar Kahr betoogt nu dat ze oprecht was en grotendeels gewoon gelijk had, en dat het juist haar opponenten waren die om financiële redenen de waarheid verdraaiden. Met de opmerking dat het belangrijker dan ooit is om de wetenschap, en het vertouwen er in, te beschermen tegen alternatieve feiten.

bron: Angewandte