Hoewel we al sinds 1969 titaandioxide als kleurstof binnenkrijgen, is het niet zeker of het veilig is. De meningen zijn verdeeld.

Oktober leek titaandioxidemaand, door een reeks aan Nederlandse publicaties over de gezondheidseffecten van deze stof. Ze volgen op het verschijnen van twee rapporten, van de European Food Safety Authority (EFSA) en het RIVM, over de veiligheid van de spierwitte stof in voedsel. Onder nummer E171 is titaandioxide, TiO₂, toegestaan als voedseladditief en bestaat voor zo’n 10-15 % uit nanodeeltjes en voor de rest uit microdeeltjes. Door een inventarisatie van het RIVM blijkt dat we E171 vooral binnen krijgen via tandpasta, snoep, koffiecreamer, bak- en taartversieringen en witte sauzen. Kinderen eten met 0,67 mg/kg lichaamsgewicht per dag het meest. De eerste aanwijzingen dat TiO₂ wellicht een gezondheidsrisico inhoudt, kwam in 2006 van de International Agency for Research on Cancer die het werken in de TiO₂-industrie als mogelijk kankerverwekkend beschouwt.

Voortplanting

De EFSA heeft te weinig gegevens voor de berekening van een Acceptabele Dagelijkse Inname (ADI). ‘Onze literatuurstudie van het beschikbare onderzoek geeft geen aanleiding tot zorg over de genetische toxiciteit en carcinogeniciteit van TiO₂. Maar er is te weinig data voor het trekken van conclusies over voortplanting’, zegt de woordvoerder van EFSA. Zolang dat nog niet duidelijk is, is een veilige ADI nog niet te berekenen. ‘Terwijl sommige studies met alleen nanodeeltjes een negatief effect laten zien op de voortplanting.’

Bij het RIVM komen Agnes Oomen en haar collega’s tot vrijwel dezelfde conclusies over TiO₂ als EFSA, maar ze zijn wel bezorgd over de langetermijneffecten. ‘Uit proefdieronderzoek blijkt dat de TiO₂-nanodeeltjes zich in diverse organen, waaronder de lever, opstapelen’, vertelt Oomen. ‘De met een computermodel geschatte concentraties in de mens zijn lager dan die waarbij we bij proefdieren schadelijke effecten zien. Maar de marge is te beperkt om gezondheidseffecten bij de meest gevoelige mensen uit te sluiten. We pleiten daarom voor meer onderzoek naar de eventuele langetermijneffecten van de opstapeling van TiO₂-nano-deeltjes gedurende een mensenleven.’

E171 beschadigt DNA

Breuken in DNA

Onze darmen nemen maar 0,1 % van het ingeslikte TiO₂ op. De darm is daarmee het meest blootgestelde orgaan. Maastrichtse en Mexicaanse toxicologen bekeken daarom of de deeltjesmix E171 als geheel, of alleen de TiO₂-micro- of nanodeeltjes, invloed hebben op gekweekte menselijke darmkankercellen. Hun conclusie is dat alle drie de vormen breuken veroorzaken in enkelstrengs DNA. E171 laat vrije zuurstofradicalen ontstaan in de celkweek en beschadigt chromosomen. Henk van Loveren, hoogleraar toxicogenomics van de Universiteit Maastricht: ‘De Mexicaanse groep zag eerder al dat muizen die makkelijk darmkanker ontwikkelen veel meer tumoren krijgen als ze blootgesteld worden aan TiO₂. Vandaar onze studie in de darmkankercellen. Het resultaat zegt overigens niet dat TiO₂ genotoxisch is, we kijken immers in al zieke cellen. Onze hypothese is nu dat TiO₂ al bestaande ziekmakende processen versnelt.’

Aangezien muizen en gekweekte cellen geen mensen zijn, streeft Van Loveren naar een studie in mensen: ‘We denken aan een onderzoek waarbij we mensen een TiO₂-vrij dieet geven en hun genexpressie vergelijken met die van mensen die wel TiO₂ eten.’

Decennialang werd TiO₂ als chemisch inert en ongevaarlijk beschouwd. Van Loveren: ‘Ons onderzoek en dat van het RIVM laten zien dat TiO₂ wel degelijk iets doet in weefsels en cellen. Of dit een risico voor de mens inhoudt en hoe groot dat eventuele risico is, moet nog blijken. Heel groot zal het risico niet zijn, anders hadden epidemiologische studies dat al laten zien.’