De chemici in het Douane Laboratorium in Amsterdam doen bijna elk denkbare analytische chemische test.
Waarschijnlijk zijn er maar weinig mensen die weten dat er in het bekendste belastingkantoor van Nederland, de Knip aan de A10 in Amsterdam, een groot analytisch chemisch laboratorium zit. Onderzoeksmedewerker Yvonne van Soest geeft een rondleiding over de drie verdiepingen met laboratoria. Met een kraakheldere labjas aan en een hippe veiligheidsbril op blijkt, al rondkijkend, hoe veelomvattend het onderzoekgebied hier is.
Van Soest begon zo’n twintig jaar geleden als analist bij het Douane Laboratorium. ‘Ik analyseerde toen voornamelijk bier. Na destillatie van het bier, bepaalde ik het alcoholgehalte in het destillaat. En in het residu stelde ik het werkelijke extractgehalte vast, met een digitale dichtheidsmeting. Uit het verkregen alcoholgehalte en werkelijke extractgehalte berekende ik het stamwortgehalte.’ Het stamwortgehalte is de oorspronkelijke hoeveelheid vaste stoffen, voornamelijk suikers, in het bierwort en is de maat voor de accijns.
‘Een verdacht monster nemen ze mee naar het lab’
‘Al in 1880 is de voorloper van het Douane Laboratorium opgericht, genaamd het Rijkslab voor suikeronderzoek’, vertelt Van Soest verder. ‘Dat lab was voornamelijk bedoeld om suikergehaltes te bepalen waarover je invoerrechten moest betalen. Invoerrechten vaststellen is nog steeds een van de belangrijkste taken, maar er zijn meer analyses bijgekomen. Naast de suikergehaltes, ook de vetgehaltes en de vetzuursamenstelling in voedingsmiddelen. En de samenstelling van stoffen in textiele voorwerpen en speelgoed.’ In de afgelopen vier jaar had het monsteraanbod voor het grootse deel betrekking op belastingen, zoals invoerrechten. Afgelopen jaar had zelfs 74% van de monsters een fiscaal karakter.
Bolletjesslikkers
Voor hun bepalingen hebben de circa zeventig medewerkers alle denkbare analytische apparatuur tot hun beschikking. Op de afdeling waar ze organische stoffen onderzoeken – in het kader van de Opiumwet, de Wet Voorkoming Misbruik Chemicaliën, en de Geneesmiddelenwet – staan bijvoorbeeld een NMR en een direct liquid introduction-MS. Schipholmonsters van onder meer bolletjesslikkers zijn hier een belangrijke monsterstroom. Voor de afdeling accijnzen beschikt de labs over tal van gaschromatografen en HPLC’s. En de afdeling waar DNA-onderzoek plaatsvindt, onder andere om flora en fauna te identificeren, is herkenbaar aan de vele PCR-machines en de nieuwe sequentie-apparatuur. Met het DNA-onderzoek is handel in beschermde dieren en planten te controleren.
Naast de werkzaamheden die gericht zijn op invoerrechten en accijnzen bepalen, heeft de douane ook taken op het gebied van veiligheid, gezondheid, economie en milieu. Daarom stellen de medewerkers op het lab ook het metaalgehalte in voorwerpen vast. Een medewerker van de anorganische afdeling legt uit: ‘Mijn werk gaat bijvoorbeeld over hoeveel nikkel er in een monster zit. Ik werk met gedetailleerde protocollen die voorschrijven hoe ik een deel van het monster moet voorbewerken en analyseren, in dit geval met een ICP-OES, inductief gekoppelde plasma-optische emissiespectrometrie. Daarna schrijf ik een rapportage over mijn bevindingen.’
Wegacties
Ook is er een mobiel laboratorium dat je telkens met andere apparatuur kunt inrichten. Dat kan zijn een gaschromatograaf, röntgenfluorescentie-apparatuur of een ionmobiliteitsspectrometer, om sporen van producten te analyseren. Van Soest: ‘De inrichting is afhankelijk van waar we naartoe gaan. Bij wegacties om te controleren op rode diesel gebruiken de medewerkers een kleurtest.’ Rode diesel is diesel die onder een lager accijnstarief valt en ter herkenning voorzien is van een kleurstof. De aanwezigheid van biodiesel vaststellen doen ze met mobiele infraroodapparatuur. ‘Als het monster verdacht is, nemen ze het mee naar het laboratorium in Amsterdam’, vertelt Van Soest.
‘We ontwikkelen een 2D-GC-methode om sterolen in een keer te kunnen scheiden’
Er staan in de laboratoria niet alleen maar geavanceerde apparaten. Vooral op de afdeling waar de analisten voedselbepalingen doen, gebruiken ze naast HPLC’s en GC’s ook eenvoudige – maar wel geaccrediteerde – titratiebepalingen, bijvoorbeeld om het zoutgehalte in vlees te bepalen. Het slecht oplosbare zilverchloride slaat bij de titratie neer, als gevolg van een reactie van zilvernitraat met natriumchloride. Ook gebruiken ze hier een simpel, maar doeltreffend extractieapparaat van het soxhlet-type, om het melkvetgehalte in levensmiddelen voor te bewerken en daarna met een GC te kunnen detecteren. En ze voeren op deze afdeling klassieke natchemische analysemethodes uit, zoals de Kjeldahl-bepaling om eiwitgehaltes in voedingsmiddelen vast te stellen.
Ontwikkelen
Behalve voor bestaande technieken, is er ook ruimte voor nieuwe. Van Soest: ‘Op dit moment ben ik bezig met een methode waarmee ik cholesterol snel kan scheiden van mono- , di-, en triglycerides. Op de huidige manier kunnen we sterolen in oliën alleen met een monstervoorbereiding van drie dagen scheiden, omdat die sterolen anders op de GC samenvallen met de triglycerides. Ik ontwikkel een 2D-GC-methode waarbij ik die stoffen in een keer kan scheiden. Dat levert enorme tijdswinst op.’
Werken in het Douane Laboratorium is dus heel veelzijdig, maar is het ook voor iedereen geschikt? Van Soest: ‘Als je hier komt werken, dan moet je wel tekenen voor geheimhouding. Namen van personen of fabrikanten mag je niet naar buiten brengen. Ook wordt je doorgelicht. Je werkt toch bij de douane/belastingdienst.’
Nog geen opmerkingen