In mijn studietijd knutselden we met restrictie-enzymen en ligases, om DNA door te knippen respectievelijk aan elkaar te plakken.

Met plasmides kon je de gewenste stukken doorgeven aan andere organismen. Op deze manier verdedigen bacteriën zich al lange tijd tegen virussen; een koud kunstje waarvan biologen sinds de jaren zeventig dankbaar gebruikmaken in het lab.
In 2005 zagen de Franse yoghurtingenieurs Philippe Horvath en Rodolphe Barrangou van zuivelgigant Danisco dat dit niet het enige afweersysteem was: sommige bacteriën bleken met ander ingebouwd knip- en plakgereedschap specifieke sneetjes te kunnen aanbrengen in het virusgenoom na herhaalde infectie. Dit mechanisme gaat volgens het onderzoeksveld een revolutie ontketenen in de moleculaire biologie; het CRISPR-Cas-systeem.
Pas na 2012 ging het balletje rollen met de publicatie in Science van Jennifer Doudna en Emmanuelle Charpentier, toen zij ontdekten dat ze het bacteriële gereedschap zo konden manipuleren dat het met precisie het DNA kon aanpassen.

Lyme

Anno 2017 experimenteert Kevin Esvelt er rustig op los in de VS met deze nieuwe gentechniek. Hij wil muizen genetisch zo aanpassen dat ze resistent zijn tegen de daar overheersende Lymebacterie. Het eiland Nantucket bij Boston lijkt daarvoor de ideale testomgeving. Daar zijn weinig dieren die de Lymebacterie bij zich dragen zonder er zelf ziek van te zijn, de Lymereservoirs. En ook stuit Esvelt op weinig publieke weerstand bij de eilandbewoners.
Esvelt heeft bovendien de regelgeving mee, want die is in de VS soepeler. Onderzoekers hoeven geen toestemming te vragen om met de techniek te mogen experimenteren. In Nederland wel, in afwachting van de definitieve uitspraak van het Europese Hof van Justitie. Staatssecretaris Van Dam is alleen voor vrijstelling van nieuwe technieken als CRISPR-Cas in de wetgeving indien de voortgebrachte organismen niet meer risico’s met zich meebrengen dan organismen die met de traditionele technieken zijn voort­gebracht. Maar zie daar maar eens onderscheid in te maken. Een hele uitdaging lijkt
me dat.

Belemmering voor wetenschap

Het gevolg is wel dat de huidige Nederlandse situatie eerder belemmerend dan bevorderend is voor het onderzoek naar nieuwe gentechnieken. Het zal me niet verbazen als bedrijven en instellingen hun boeltje pakken en hun genetische knutselwerk voortzetten in het buitenland, zoals VVD’er Remco Dijkstra al opperde.
Dat zou jammer zijn, zo gaat veel Nederlandse kennis de grens over. Daar mag de politiek weleens een stokje voor steken. Het buitenland lijkt voorop te lopen met gentherapie en des te meer nu CRISPR-Cas als nieuwe techniek om de hoek komt kijken. Hopelijk leggen Nederlandse microbiologen en life scientists het bijltje er niet bij neer en zegeviert de Hollandse nuchterheid.